Wat Phra That Si Don Kham

Terrain

General Condition

The archaeological site of Wat Phra That Si Don Kham is in the heart of Long City. and is on the Long River Basin Therefore, the landscape is surrounded by mountains such as Mon Kha Tui, Doi Khun Chum, Doi Mae Khaem, Doi Nong Ma, Doi Pha Hing, Doi Luang, Doi Pha Nam Ton, Mon Krating, Doi Na Bak, Doi Pla Ko, Doi Pha Kham, etc., which features this basin surrounded by mountains. Around 4 sides (with Phra That Si Don Kham at the center) and widen the Yom River before passing through the gorges and valleys into the plains in Wang Chin area. This long basin area is an important transportation plain. and the march between the northern region of the country like Lanna and in the central part of the country are Ayutthaya and Sukhothai. The city in the basin is the first frontier city. If fighting a war against a clan coming from the south and with the importance of this Chaiyaphum The Lanna State had to send skilled generals to rule in order to prevent the invasion of Ayutthaya and Sukhothai (which was already annexed to Ayutthaya), and also between Lampang, Nakhon Phrae and Sukhothai. causing the city to try to influence ideas and arts into the region in many forms (Srisakorn Walliphodom and Walailak Songsiri 2008)

The general condition has the Mae Lan River flowing through it. The northern valley meets the city basin. Try to eat the area from Ban Na San in Mae Lan Valley. The Mae Lan River flows through Ban Pin and meets the Yom River in the Long District. In addition to the Mae Lan water There is also Mae Kang River. and Huai Mae Or is nearby. source area as well Muang Long basin is a large plain. Therefore, there are tributaries that flow into the Yom River to 300 lines, which these rivers are used for transportation in the city, not far away. Because the Yom River, which is a large river of these tributaries, is not suitable for long distance travel. because the Yom River has islands which is dangerous in many places and is shallower than other major rivers such as the Ping River, Nan River, etc. (Srisakorn Wanliphodom and Walailak Songsiri 2008)

Waterway

in the influence area of ​​the Yom River Basin The secondary waterway is Huai Mae Kang. and Huai Mae O

Geological conditions

Wat Phra That Si Don Kham Located in the long city basin It is a Ratburi formation, which is older than Lampang, consisting of limestone, shale and coarse-grained shale. in the western area of ​​Amphoe Long In the east of Phrae Province or the right bank of the Yom River Often found in the Don Chai stone group. These include shale (Shale), Quartzite and Schist, which originated in the Silurian era (about 400 million years ago) that are older than other areas. There is also a Mae Tha stone set. with shale and sandstone as the basis, and scattered with Andesite, Rhyolite, Tuff and Aggiomerate rocks. (Committee for organizing the event in honor of His Majesty the King 1999)

Archaeological Era

era/culture

Archaeological age

Mythological age

Types of archaeological sites

archaeological essence

History of Wat Phra That Si Don Kham

- 1626 B.E. (Long governor is Phraya Chom Hua Kham), the Patriarch of Wat Yodchai Muang Phrae. has persuaded all believers and asked for land to build a temple from the governor of Lampang, namely Phraya Si Song Mueang (originally A. Long, based on Lampang Province), which received land to the south 100 wa, north 100 wa, east bordering Nong Puea. West next to the edge of Nong Rong Or along with receiving four more families to clear the relics area But the construction of Wat Phra That Sri Don Kham has not been done seriously. because Phraya Nan had a battle with Phraya from Southern City (Ayutthaya) The governor of Lampang then sent Phraya Chom Huakham to raise his army to help Phraya Nan fight the battle. During this period, Mueang Long had its center in Wiang Lao Wiang (Ban Na Luang, 2030-1775), when Phra That Si Don Kham Phong Or and Temple were built in 1626 along with Phaya. Sri Song Muang, the governor of Lampang, has cherished the area of ​​temples, rice fields, and temples for 8 households (at present, Wat Phra That Sri Don Kham's lineage is in the "Yajor" family (Phudet Saensa, 2011).

- B.E. 2150, the governor of Lampang Phrae Governor, Phra Sangkharacha, Don Fai Temple, Mueang Lampang (Don Fai Subdistrict, Mae Tha District, Lampang Province) jointly built and restored Phra That Sri Don Kham (Phudet Saensa, 2011).

- 1658, Chao Fah Luang Lai Kha Lord of Lampang Kalpana, Phra Ubosot, Wat Phra That Si Don Kham As the inscription of the Chao Fah Luang wood plank with the pattern of the King of Sima, the Ubosot of Wat Phra That Si Don Kham, Muang Long, said:

“The whole temple has 52828, the total number of times is 6339496, the total number of minutes is 47546220 minutes, when, like Chao Fa Luang Muang Lai Ka, He was the son of Prince Luang Suea before the sky. He was the grandson of Chao Fah Luang Sua Cho, who had come to eat in the city (Lampang) and was born of the royal faith and rejoiced in the three glasses. I, in my inner name, is a charge ambassador, ten thousand lachitsan is a messenger. Remembering the arrogance of maven that was bestowed upon the monks in Long City, the delusion was 27 words wide and the length was 35 words, and set up four pillars in the four temples. There are eight monks in total. So I ate it and ate it that day.” (Phudet Saensa, 2011)

- 1659, the governor of Lampang and Phraya Nakhon Phrae Let's help each other build until it's done.

- 1672 B.E. Phraya Chai had a letter to the governor of Lampang and the governor of Phrae. Permission to apply plaster and build a cubicle Let the Great Synod of Suddhana be the chairman of the interior. Let Muen Chintat be a patron And because in the distance after the Mae Kang River began to change the current, causing frequent flooding of Wiang Lao Wiang. Also, when the community is larger therefore expanding the community into more Huai O area Long city center in the latter (1775-1899 BC) moved to Huai Ao. with Phra That Sri Don Kham in the middle of the city (Phudet Saensa, 2011, 64) and with the city of Long in this period, there is no Wiang that is, no ditches were built Therefore, the perimeter of the city is divided into towns, city centers, and towns, which the city center is very important. Phra That Si Don Kham is also a relic in the heart of the city. As can be found from the inscriptions at the end of various scriptures such as

Suwan Chiwha Lin Kham Scriptures “...Wat Sree Don Kham Nong Or In the middle of the city, try that day and..."

Suwan Kham Jataka Scriptures, 1858, “...Maha Urunggathat Chao Don Kham Phong Or In the center of Wewatphasi town..." (Phudet Saensa, 2011)

- In 1793, a small chapel was built, width 4 wa, length 8 wa, by sloped ground and tied up. (This chapel was just demolished in B.E. 2434) along with using a knife or the north called "Prato" to carve a wooden Buddha image called "Phrao Prato"

- 1775/2777 when Phaya Chuen Sombat The governor tried to move the administrative center to Ban Huai Aw. Therefore built an iron fence (Fence Lam Tai), which is iron from the long iron pond and the four-way tower surrounding Phra That Sri Don Kham Phong Or. to establish a Phra Mahathat in the middle of the city The boundaries of the temple are buried. and has organized the ghost system to be more complicated by Phra That Sri Don Kham There are Arak ghosts Chao Kumphan and Arak ghosts Chao Chintat. (Which ten thousand Chinthat together with Kruba Maha Sangha, Chao Sutthana led the townspeople to try to build Phra That Si Don Kham until the success of the year 2215) is preserved (Phudet Saensa, 2011), which from the direction of this prince. It is in the south and the other 3 directions are decorated with Buddha images. Representing the core of Mount Phra Sumen because Thao Wirunha is the guardian of the south with the Kumphuns as their retinue with a ghost party In the past, there were sacrifices with animals. Sometimes there are humans too. There is also the establishment of Chao Lao Kham. The former Lord Long and the ancestor of Lord Long became a ghost guard in the inner city. In addition, the Sri Lankan tree (the Bodhi tree) near the relics, which is a Buddhist tree. There is a ghost of Ponan Khampan or Prince Sari Lanka. leading the buddhist and ghosts come together and attaches great importance to Wat Phra That Sri Don Kham as Pha That Luang in the middle of the city (no construction of Wiang Long at this time) (Phudet Saensa, 2011)

- 1783, a pavilion was built on the north and south sides. By embedding the middle of the road as the main in both directions (in the past, the walkway from Lampang Let's split up at the direction of the fire. North of Ban Na Mo Line to Ban Mae Lan Na Thung Ngew to Phrae The line goes to Ban Na Kae to Nakhon Lampang. Sri Don Kham Temple route to Sukhothai and the city of blowjob

- In 1843, Kruba Luang Chai was the abbot (in the reign of Phraya Wewa) and built a cloister and made the drum Luang Sabadchai.

- In 1848, Khru Bavichai, the abbot, built a cloister and made a pulpit.

- In 1851, Kruba Inthapanya Wichapian, Ban Pin Temple built a reservation for Wat Phra That Si Don Kham. Wat Phra That Laem Li and Wat Phra That Lampang Luang

- In 1855, Kruba Sittiyot from Wat Na Luang helped to build a wall around the temple.

- In 1855, the same year Phraya Khansima became governor. Therefore, Mr. Sen arranged to make two long drums or sluggish drums.

- 1866, Chao Luang Vorayanrangsee Build a bell for Wat Phra That Si Don Kham

- 1872 (Phraya Wang Nai period) Kruba Khamwongsa, the abbot built a well in the temple.

- 1883, Kruba Inthawichai of Wat Don Mun Have built a drum tower and collected the majestic drum (from Wat Phu Thap) and Buddha images from many abandoned temples to Wat Sri Don Kham.

- 1898 (Phraya Rajasombat as governor) Kruba Apichai (Khamfan) from Nan was the abbot, built wells, cubicles, walls, gathered legends and scriptures, repaired the temple, bindsima, and built a school of Dharma. Because in ancient times, ordinary children could not continue their education because they had to pay tuition fees. Therefore, there is a popular ordination Wat Phra That Si Don Kham therefore established the first Phra Pariyat Thamma School. and separate temples and schools in the year 1930, by the leadership of Luang Soonthornphithak (Toh Thuwanuti), Sheriff Long, by establishing Ban Huai Or School (Phudet Saensa, 2011)

- B.E. 2470-2430, the Trai tower was built. After that, there have been many restorations. Until it became a beautiful temple as it is today.

- 1961-1980 Many roads have been built. One of them was the construction of a road linking Ban Huai Ao through the Kalpana area (the soil) of Wat Phra That Si Don Kham (Sujet Lai Dee and Kasem Intharawut, 1980).

The importance of Wat Phra That Si Don Kham

- Wat Phra That Si Don Kham has been featured since the past as one of the five divine relics And when the center of the city has changed, try to stay in Huai Ao (Without building Wiang Long) Wat Phra That Sri Don Kham was raised as "Wat Luang Klang Muang", which will be found in the latter layer as mentioned above in the history section.

- There is also an emphasis on dividing the perimeter of the city's power. The area is clearly divided into the city center, the city center and the city center. Surrounded by horns in four directions, it is like a wall of the universe. and there is Phra That Si Don Kham in the middle of the city as the center of the universe will notice that the auspicious direction for Lanna people usually north and the east, such as Wiang Chiang Mai Use the northern gate of the white elephant as a detachment, Wiang Lamphun uses the northern colored elephant gate It is an auspicious door. Wiang Phrae uses the Eastern Chai Gate as an auspicious door. and the city of Long, although in the last period there was no winding, but it gave importance to the direction The lord of Long will enter the northern city. Stop by to pay respect to the sacred things at Wat Luang Klang Muang. Phra That Si Don Kham first After finishing, pay homage to the ghost town and others until you enter Khum Luang's residence. This emphasizes the importance of Wat Phra That Sri Don Kham very much (Phudet Saensa, 2011).

- Wat Phra That Si Don Kham is also important as it holds the water of truth. In the days when Muang Long and Lampang had problems Which was in the period before the reform of the country in the reign of King Rama 5 because the city of Lampang has oppressed the city of Long in various aspects Mayor Long therefore refused to be a satellite city of Lampang. Therefore tried every possible way to change the city to try to upgrade it to a Nakhon Pradesh city independent of Lampang. But in the end it was unsuccessful. But later Chao Luang Lampang changed the land to Chao Luang Worayanrangsi. which he did not persecute Long City in any way This made the relationship between Muang Long and Nakhon Lampang return to be the home of brothers and sisters as always. Notice from the construction of a bell for Wat Phra That Si Don Kham of Chao Luang Vorayanrangsi in 1866 (Phudet Saensa, 2011).

- In addition, Wat Phra That Si Don Kham during the Lanna Tradition (Before being annexed to the Thai state) is also a center for helping villagers in various fields, such as helping with the 4 factors because at Meena Temple, Khao Wat is a temple that can support themselves. By collecting benefits from the crops from the fields and labor of the temple And holding these items can not be restored or traded until the end of 5,000 years of Buddhism, which the fields of Wat Phra That Sri Don Kham Which is in the area of ​​Thung Yan, Ban Na Mo, Village No. 6, Thung Na Kham, Ban Don Sai, Village No. 7 and Thung Luang, Ban Huai Aor, Village No. 8. When the villagers are in short supply, especially rice, they borrow from the temple fields to consume first (Phu Det Saensa, 2011)

Wat Phra That Si Don Kham as one of the five relics

- You will find that Wat Phra That Si Don Kham will always be mentioned along with the other 4 relics in Long City. As the relics of the 5 gods in this phat kappa by many poets have written poems to these temples such as

Excellent Buddha Dharma

Baht Near the shore of the water

ยาง     เลาเกิดเทียมทำ            สูงส่ง  ลำแล

หอย    อยู่ในแม่น้ำ                 ที่ปากถ้ำ  ผาชำ

ล้อง     น้ำงามชู่ก้ำ                จดชำ

อ้อ      ยอดเขียวซอนลำ         สูงล้ำ

แหลม  ไหลส่งซอนชำ            สูงส่ง  ลำแล

ลี่        เรืองเหลืองซ้อนซ้ำ      ชู่ก้ำ  จดชำ

ขวย    สูงมุงมืดหน้า              อาภา

ปู       เกิดกับเทียมมา           ทั่วหล้า

ภู       เขาแก่นอาณา            สมสาก  งามแล

ทับ     เทียมใช่ช้า                เลิศหล้า  สืบมา

พระ   มุนีผายโผดไว้เป็นไม้ไต้   ส่องโลกา

กับ     แต่งตามเทียมมา          ใช่ช้า

พระ   ทัยอ้างโผดสัตตา          มวลมาก  มาแล

พิมพ์   ตราไว้ถ้า                   กว่าห่างช้า  ทางนิพพาน

       ต้นฉบับเดิมของโคลงคือ พ่อหานพรหมวงศ์ ก้อนสมบัติ ภูมิลำเนาบ้านดอนไชยพระบาท ตำบลนาเหลือง อำเภอเวียงสา เมืองน่าน (สนั่น ธรรมธิ,  2553) โดยโคลงสี่บทนี้พบว่ามีการคัดลอกต่อกันมาในหลายๆสำนวน ซึ่งพบอยู่ในเมืองแพร่ เมืองน่าน และอาจจะมีในเมืองอื่นๆอีกซึ่งยังมีอีกหลายสำนวน เช่น โคลงร้อยกลอนฉบับวุตโต แต่งเป็นโคลงโบราณกล่าวยอคุณพระธาตุองค์ต่างๆ ในเมืองลอง

ร่อง     ล้ำชู่กล้ามาก            หากจดจำ

อ้อ      ยอดเขียวซอนลำ       ส่งล้ำ

แหลม  ไหลเผียบผิวคำ          ใสสว่าง  งามแล

ลี่        เลิศดีใช่ช้า               เปนที่ขราบไหว้วันทา

ขวย    สูงมุ่งอาจหน้า            เหลือตา

ปู       เกิดกับเดิมมา             เลิศหล้า

พู       เขาแก่นอาสา             สามารถ  เล่าเอย่

ทับ     แทบเทียมเทียกไว้        เปนที่ไหว้ปูชา

เมือง   ตนดูเลิศล้น               หลายหน

กาง    เกิดกับริมชน              แต่ต้น

ยาง    พรายอยู่ไพรสณฑ์       ชนเมฆ  งามแล

หอย   ล่องลอยน้ำล้น           น้ำปั่นต้องเปนวน

พระ    สัตถาเปนปิ่นเกล้า       ในโขง

กับ      ไว้ศาสนาทรง            จอดจั้ง

พระ     ใฝ่มักเพื่อประสงค์      โผดโลก  มวลแล

พิมพ์    คีบถอนถอดเสี้ยน      มุ่งเมี้ยน  นิพพานพลัน

(ภูเดช  แสนสา, 2554)

        ทั้งนี้จากโคลงกระทู้ข้างต้นทำให้ทราบว่า พระธาตุที่อยู่ในเมืองลองปัจจุบันเหล่านี้ มีความสำคัญต่อความเชื่อของชุมชนมาตั้งแต่อดีต โดยสังเกตว่ากวีได้แต่งจากพระธาตุอันมีชื่อเสียง เช่น  แหลมลี่ ปูตั๊บ(ภูทับ) ห้วยอ้อ(ล้องอ้อ ฮ่องอ้อ ศรีดอนคำพงอ้อ) พระกัป พระพิมพ์  แสดงถึงความสำคัญของพระธาตุศรีดอนคำและพระธาตุต่างๆ ต่อชาวเมืองลองเท่าเทียมพอๆ กับพระธาตุช่อแฮของชาวเมืองแพร่ ก็ว่าได้ แต่อย่างไรก็ตาม แม้ว่าพระธาตุศรีดอนคำจะเป็นธาตุหลวงกลางเวียง แต่ก็ไม่ได้หมายความว่าวัดพระธาตุศรีดอนคำจะเป็นวัดที่มีศักดิ์สูงที่สุด หากพิจารณาตั้งแต่ครั้งอดีต เริ่มแรกเมืองลองได้อยู่บริเวณรอบๆวัดพระธาตุไฮสร้อย(วัดยางหอย) เช่นก็ไม่ได้หมายความว่าพระธาตุศรีดอนคำจะสำคัญที่สุด และเมื่อมาพิจารณาตำนานแล้วจะพบว่า “ในเมืองลองมีพระธาตุสำคัญ 5 องค์ พระธาตุและองค์บรรจุส่วนต่างๆของพระพุทธเจ้าคือ พระธาตุไฮสร้อย(มันสมอง) พระธาตุแหลมลี่(กระดูกกระหม่อม) พระธาตุขวยปู(กระดูกจอมบ่าซ้าย) พระธาตุปูตั๊บ(กระดูกจอมบ่าขวา) และพระธาตุศรีดอนคำ (กระดูกอก) ซึ่งนำมาสู่การจัดลำดับความสำคัญคือ พระธาตุแหลมลี่ อันบรรจุกระดูกกระหม่อมซึ่งเป็นส่วนที่อยู่สูงที่สุด (ภูเดช  แสนสา, 2554)

        ตำนานพระธาตุเป็นสื่อสำคัญที่นิยมคัดลอกกันแพร่หลาย เนื่องด้วยความเชื่อเรื่องอานิสงส์การทานธรรมที่กระทำได้ตลอดทั้งปี ซึ่งในเมืองลองนี้ตามตำนานกำหนดให้เป็นคติบูชาพระธาตุประจำพระเจ้าห้าพระองค์ คือ พระธาตุไฮสร้อย(พระกกุสันธะและโกนาคมนะ) พระธาตุปูตั๊บ(พระศรีอาริย์) พระธาตุแหลมลี่(พระโคตม) พระธาตุขวยปู(พระกัสปะ) เป็นการจัดพระธาตุให้เป็นระบบตามคติพระเจ้าห้าพระองค์ที่จะเสด็จตรัสรู้ในภัทรกัปนี้ และยังสื่อถึงพระธาตุของเมืองลองว่าสำคัญเหนือกว่าเมืองอื่นๆ  “...ต่อเท้าชุมนุมธาตุเจ้าสาสนาเสี้ยงมีหั้นชะแล เมื่อดั่งอั้นมหาธาตุเจ้าลัมพางแลมหาธาตุละพุนชื่อหริภุญไชยนั้นจักห่างสูญเสียชะแล เท่ามีแต่มหาธาตุเจ้าที่นี้รุ่งเรืองกาละเมื่อซ้อย มีหั้นชะแล...” (ภูเดช  แสนสา, 2554)

     ซึ่งพระธาตุทั้งหมดนี้ยังไม่ครบ กลุ่มผู้ปกครองเมืองจึงได้สร้างพระธาตุศรีดอนคำเพิ่มขึ้นเพื่อสอดรับกับตำนานพระเจ้าห้าพระองค์ จึงได้เริ่มสร้างในปี พ.ศ. 2169 แต่ก็มีความล่าช้าเพราะสงครามกับอยุธยา แต่เมื่อบ้านเมืองเริ่มเข้าสู่ภาวะปกติสุข ก็เริ่มสร้างต่อเติมจนแล้วเสร็จในปี พ.ศ. 2215 จึงมีการแต่งตำนานพระธาตุศรีดอนคำและสรุปตอนท้ายว่า “...กรียาอันกล่าวแก้ไขยังตำนานธาตุห้าหลังในเมืองลอง ค็สมเร็จสระเด็จแล้วเท่านี้ก่อนแล” (ตำนานเมืองลอง ฉบับตรวจสอบ ปีพุทธศักราช 2550) ซึ่งคติความเชื่อเรื่องพระเจ้าห้าพระองค์ทำให้เกิดคติการสร้างพระหมู่จำนวน 5 องค์ เช่นพระประธานวัดพระธาตุศรีดอนคำ พระเจ้าพร้าโต้ เป็นต้น (ภูเดช  แสนสา, 2554) ซึ่งตำนานนี้เองทำให้เมืองลองกลายเป็นเมืองแห่งการจาริกแสวงบุญ โดยจะสังเกตจากการกล่าวถึงพระธาตุต่างๆในล้านนา ซึ่งจะมีพระธาตุในเมืองลองรวมอยู่ด้วยเสมอ เช่น ตำนานพระเจ้าตนหลวงเมืองพะเยา ตำนานพระธาตุสบแวน เมืองเชียงคำ ปรากฏในคำไหว้พระบาทพระธาตุที่ใช้ในเชียงใหม่และลำพูน (คำไหว้พระบาทพระธาตุของครูบาเจ้าศรีวิไชย วัดบ้านปาง อำเภอลี้ จังหวัดลำพูน หรือโวหารแผ่กุศลอย่างม่วนที่สืบทอดกันมาของครูบาโสภา โสภโณ วัดป่าโป่ง เมืองเชียงใหม่ เป็นต้น ซึ่งพระธาตุเหล่านี้มีความสำคัญต่อเมืองลองเป็นอย่างมาก เมืองลองจึงเป็นที่จาริกแสวงบุญของผู้คนจากเมืองต่างๆ เช่น พระมหาสังฆราชา วัดฟ่อนสร้อย เมืองเชียงใหม่ มาไหว้พระธาตุขวยปู ปูตั๊บ แหลมลี่ (พ.ศ. 2142) เกิดตำนานการทำนายว่า “ยังมีพระธาตุอีกแห่งหนึ่งนอกจากวัดพระธาตุเหล่านี้คือ วัดศรีดอนคำ”  ต่อมาพระสังฆราชา วัดยอดไชย เมืองแพร่ เจ้าเมืองลอง จึงได้สร้างพระธาตุวัดศรีดอนคำ ในปีพ.ศ. 2169 เจ้าเมืองลำปาง เจ้าเมืองแพร่ พระสังฆราชา วัดดอนไฟ เมืองลำปาง(ตำบลดอนไฟ อำเภอแม่ทะ จังหวัดลำปาง) ร่วมกันนำสร้างและบูรณะพระธาตุศรีดอนคำในพ.ศ. 2193   นอกจากนี้ยังมีการบูรณะวัดพระธาตุแหลมลี่ ปูตั๊บ ขวยปู ไฮสร้อย จากเจ้าเมืองลำปาง เจ้าเมืองแพร่ พระสงฆ์ ชาวไทเหนือ เชียงตุง ม่าน เงี้ยว ยาง ศรัทธาจาก เมืองแพร่ น่าน ลำพูน ลำปาง เชียงใหม่ ทำให้เมืองลองเป็นเมืองแห่งมหาธาตุ หรือ เมืองบรมธาตุ (ภูเดช  แสนสา, 2554)

       จะสังเกตว่ามีการยกความสำคัญพระธาตุต่างๆขึ้นมา โดยอธิบายลักษณะตำนาน ซึ่งทำให้พระธาตุมีความสำคัญสามารถเป็นศูนย์รวมจิตใจ และความคุมพฤติกรรมทางสังคมของคนในสังคมนี้ได้ ทำให้เกิดประเพณี 12 เดือนของเมืองลองขึ้น

เดือนเกี๋ยง (ตรงกับเดือน 11 ภาคกลาง) กินข้าวสลาก วัดดอนมูล เป็นหัววัดสุดท้าย

เดือนยี่ ขึ้นพระธาตุหลวงฮ่องอ้อ (ไหว้พระธาตุศรีดอนคำ)

เดือน 3 เข้าบ่อเหล็ก (เลี้ยงผี)

เดือน 4 ขึ้นพระธาตุไฮสร้อย ทานข้าวใหม่น้ำใหม่ และทานหลัวหิงหนาวพระเจ้า

เดือน 5 ขึ้นพระธาตุขวยปู และขึ้นพระธาตุปูตั๊บ

เดือน 6 ขึ้นพระธาตุแหลมลี่ (ล่องวัดเดือน 6 )

เดือน 7 เลียงผีปู่ย่า ผีเจ้าบ้าน สรงน้ำพระธาตุองค์ต่างๆ จิบอกไฟ(จุดดอกไม้ไฟแบบล้านนา) และปีใหม่ไทย (วันปากปีสรงน้ำพระธาตุหลวงฮ่องอ้อ และวันปากเดือนสรงน้ำพระเจ้าแก้ว)

เดือน 8 ขึ้นไหว้สาพระธาตุองค์ต่างๆ และเป็นช่วงบวชพระ

เดือน 9 หับบ่อเหล็ก(เลี้ยงผีเมือง) เลี้ยงผีขุนน้ำ ขึ้นผีฝาย

เดือน 10 11 เข้าพรรษา พาลูกหลานวัดฟังธรรม

เดือน 12 กินข้าวสลากวัดพระธาตุศรีดอนคำเป็นหัววัดแรก

        เหล่านี้แสดงความสำคัญของพระธาตุที่เป็นศูนย์กลางทางความเชื่อ เช่น บริเวณวัดพระธาตุแหลมลี่เคยเป็นไร่ของเจ้าเมืองลอง วัดพระธาตุศรีดอนคำเป็นที่นาของเจ้าเมืองลอง วัดพระธาตุไฮสร้อยเคยเป็นวัดหลวงกลางเวียงลองช่วงแรก และ พระธาตุศรีดอนคำก็เป็นพระธาตุหลวงกลางเมืองลองในปัจจุบัน (ภูเดช  แสนสา, 2554)

        วัดพระธาตุศรีดอนคำยังมีประเพณีที่ปฏิบัติมาตั้งแต่พญาชื่นสมบัติเจ้าเมืองลอง (พ.ศ. 2318) ได้สถาปนาให้วัดพระธาตุศรีดอนคำเป็นวัดหลวงกลางเมือง คือให้ชาวบ้านได้ตักบาตรและทำบุญร่วมกันภายในวัดทุกวันพระ (ขึ้น 8 ค่ำ 15 ค่ำ แรม 8 ค่ำ 15 ค่ำ หรือ ดับ 14 ค่ำ) โดยจะกระทำตลอดทั้งปี และประเพณีนี้ยังปฏิบัติสืบมาจนถึงปัจจุบัน จึงทำให้ปริมณฑลส่วนนี้เป็นศูนย์กลางของการปกครอง และศูนย์กลางทางพุทธศาสนาของเมืองลองควบคู่กันไป (ภูเดช  แสนสา, 2554)

รูปแบบศิลปกรรมประวัติศาสตร์ศิลปะ ของวัดพระธาตุศรีดอนคำ

พระธาตุศรีดอนคำ มีองค์ประกอบทางสถาปัตยกรรมที่สำคัญ คือ

base :ฐานล่างเป็นฐานเขียงสี่เหลี่ยมซ้อนกันขึ้นไปจานวน 3 ชั้น โดยฐานเขียงชั้นที่สามมีการประดับประดับประติมากรรมสิงห์นั่งเอาไว้ที่มุมทั้งสี่ด้วย ถัดขึ้นไปเป็นฐานบัวลูกแก้วอกไก่ในผังยกเก็จขนาดใหญ่ จนมีลักษณะคล้ายฐานบัวย่อมุมไม้สิบสอง

central :ใช้ชุดบัวถลาในผังแปดเหลี่ยมซ้อนกันจานวน 6 ชั้น เป็นส่วนรองรับองค์ระฆัง ถัดขึ้นไปเป็นบัวปากระฆังที่ประดับด้วยแถวกลีบบัวตั้ง Then continue with a small bell in the octagonal layout.

Top :เหนือองค์ระฆังเป็นบัลลังก์ย่อมุมไม้สิบสอง ต่อด้วยก้านฉัตร ปล้องไฉน ปลี และประดับฉัตรตามลำดับ

        จากรูปแบบศิลปกรรมของพระธาตุศรีดอนคำจะสังเกตได้ว่า ส่วนฐานบัวมีลักษณะเป็นฐานบัวยกเก็จขนาดใหญ่ ทำให้ฐานดังกล่าวมีรูปแบบคล้ายกับฐานบัวย่อมุมไม่สิบสองทำหน้าที่เป็นส่วนฐานรองรับองค์พระธาตุเจดีย์ โดยระเบียบของฐานบัวนี้จะเห็นว่ามีความแตกต่างไปจากฐานบัวของเจดีย์นางแก๋ว นางแมนอย่างค่อนข้างชัดเจน จึงทำให้เชื่อว่าพระธาตุศรีดอนคำองค์นี้น่าจะเป็นพัฒนาการทางศิลปกรรมที่สืบต่อมาจากเจดีย์นางแก๋วนางแมน(เจดีย์ในวัดพระธาตุจอมแจ้ง อำเภอเมือง จังหวัดแพร่ (วรวรรษ เศรษฐธนสิน, 2547) อย่างแน่นอน โดยช่างคงปรับปรุงรูปแบบให้ความความเรียบง่ายมากขึ้น นอกจากนั้นสำหรับส่วนรองรับองค์ระฆังจะเห็นว่าการซ้อนชั้นบัวถลาจำนวนมากในขณะที่องค์เจดีย์มีขนาดเล็ก ทำให้องค์พระธาตุเจดีย์มีรูปทรงที่สูงเพรียวมาก โดยลักษณะดังกล่าวนี้คือรูปแบบเอกลักษณ์ของเจดีย์ทรงระฆังแปดเหลี่ยมแบบเมืองแพร่ที่นิยมสร้างกันสืบมาตั้งแต่ช่วงพุทธศตวรรษที่ 21 ซึ่งพัฒนาการทางด้านรูปแบบของเจดีย์ในระยะนี้จะเห็นว่าสอดคล้องกันกับช่วงเวลาในการก่อสร้างพระธาตุศรีดอนคำที่ปรากฏอยู่ในหลักฐานเอกสารว่า สร้างในช่วงปี พ.ศ.2169-2196 หรือจัดอยู่ในช่วงปลายพุทธศตวรรษที่ 22 แล้ว(พลวัตร อารมณ์, 2555, 50-52)

ช่วงกลางพุทธศตวรรษที่ 22 – ปลายพุทธศตวรรษที่ 23

        ระยะนี้เป็นช่วงเวลาที่อาณาจักรล้านนาได้ตกอยู่ภายใต้การปกครองของพม่าแล้ว ซึ่งจากงานการศึกษาทางด้านประวัติศาสตร์ของ ศาสตราจารย์สรัสวดี อ๋องสกุล พบว่านโยบายการปกครองล้านนาของพม่าในช่วงเวลานี้ถูกแบ่งออกเป็นสองช่วง คือ สมัยแรก (พ.ศ.2101-2207) ซึ่งอยู่ในสมัยที่พระเจ้าบุเรงนองทรงปกครองพม่าเป็นสำคัญ ในช่วงเวลานี้พม่ายังคงให้สิทธิแก่เจ้านายและบ้านเมืองในล้านนามีอำนาจและมีส่วนร่วมในการปกครองตนเองอยู่ แต่ต้องอยู่ภายใต้การกำกับและยอมรับอำนาจที่เหนือกว่าของกษัตริย์พม่า ส่วนในสมัยที่สอง (พ.ศ.2207-2317) พม่ามีนโยบายในการปกครองล้านนาที่เข้มงวดขึ้น โดยฐานะของล้านนาในขณะนั้นคือแคว้นหนึ่งของพม่าโดยแท้จริง พม่าจึงส่งขุนนางจากราชสานักลงมาปกครองล้านนาโดยตรง เจ้านายและขุนนางท้องถิ่นมีบทบาทน้อยลง และพม่าก็จัดเก็บผลประโยชน์จากล้านนามากขึ้นด้วย ทำให้ในเวลาที่พม่าเกิดปัญหาการเมืองภายใน บ้านเมืองต่างๆ ในล้านนาจึงพยายามตั้งตนเป็นอิสระอยู่เป็นระยะ เมื่อพม่าจัดการปัญหาภายในได้แล้วก็จะกลับมาปราบปรามล้านนาอีกที โดยจะเห็นว่าในช่วงต้นพุทธศตวรรษที่ 24 พม่าซึ่งปกครองโดยราชวงศ์คองบองได้ทำการกวาดต้อนชาวล้านนาไปอยู่ที่พม่าจำนวนมาก และทำให้หลายๆ เมืองมีสภาพกลายเป็นเมืองร้าง เช่น เมืองเชียงใหม่ที่ถูกพม่าตีแตกครั้งใหญ่ในปี พ.ศ.2306 ซึ่งสะท้อนถึงนโยบายที่พม่าต้องการทำลายเมืองเชียงใหม่อันเป็นศูนย์กลางของล้านนาอย่างแท้จริง

        ด้วยเหตุนี้จึงเชื่อว่างานศิลปกรรมเกี่ยวกับพระธาตุเจดีย์ในล้านนาระยะสุดท้าย น่าจะถูกสร้างขึ้นในช่วงที่พม่าปกครองล้านนาในสมัยแรก (พ.ศ.2101-2207) เพราะเมืองต่างๆ ในล้านนายังคงมีอิสระในตัวเองอยู่มากพอสมควร ส่วนในสมัยที่สอง (พ.ศ.2207-2317) การสร้างกลุ่มงานสถาปัตยกรรมเหล่านี้คงจะมีน้อยลงจนแถบไม่มีเลย เพราะอำนาจทางการปกครองไม่ได้ขึ้นอยู่กับเจ้านายและขุนนางล้านนาเป็นหลักอีกต่อไป ประกอบกับการที่พม่าเรียกจัดเก็บผลประโยชน์จากล้านนาเพิ่มมากขึ้น น่าจะส่งผลกระทบต่อเสถียรภาพทางเศรษฐกิจของบ้านเมืองในล้านนาด้วยเช่นกัน ดังนั้นการจะอุปถัมภ์พระพุทธศาสนาและศิลปกรรมต่างๆ ในล้านนาขณะนั้นจึงเป็นสิ่งที่น่าจะกระทำได้ยากขึ้น และน่าจะเป็นเหตุผลสำคัญที่ทำให้การพัฒนารูปแบบศิลปกรรมของเจดีย์ในล้านนาหยุดชะงักลง โดยส่วนหนึ่งนั้นอาจจะเป็นผลกระทบจากสมัยแรกด้วย ที่พระเจ้าบุเรงนองทรงให้เกณฑ์ไพร่และช่างชั้นดีสาขาต่างๆ ในเชียงใหม่ไปรับใช้ราชสานักพม่าที่หงสาวดี จึงน่าจะทำให้กลุ่มงานช่างหลวงของล้านนาไม่มีการสร้างสรรค์งานแบบใหม่ขึ้นอีกต่อไป งานศิลปกรรมในสมัยหลังลงมาจึงเป็นงานช่างเฉพาะถิ่นที่สร้างสืบทอดหรือเลียนแบบมาจากงานรุ่นเก่าเท่านั้น

        ตัวอย่างสำคัญของเจดีย์ทรงระฆังแปดเหลี่ยมแบบเมืองแพร่ ที่น่าจะเกิดขึ้นในช่วงเวลานี้ได้แก่ พระธาตุศรีดอนคำ อำเภอลอง จังหวัดแพร่ เป็นต้น  ซึ่งน่าจะมีอายุสมัยอยู่ในช่วงปลายพุทธศตวรรษที่ 22 ถ้าหากจะมองว่าเจดีย์กลุ่มนี้เป็นอีกกลุ่มรูปแบบหนึ่งก็เห็นจะไม่ผิดนัก เนื่องจากในอดีตเมืองลองเป็นเมืองอีกเมืองหนึ่งในล้านนา ซึ่งไม่ได้ขึ้นตรงต่อเมืองแพร่มาก่อนแต่อย่างใด แต่ทว่าจากรูปแบบศิลปกรรมขององค์เจดีย์จะเห็นว่า เป็นเจดีย์ทรงระฆังที่ใช้ชุดบัวถลาแปดเหลี่ยมซ้อนชั้นกันมีรูปทรงสูงเพรียว มีองค์ระฆังอยู่ในผังแปดเหลี่ยมเช่นเดียวกันและตั้งอยู่บนฐานบัวลูกแก้วอกไก่ในผังย่อมุมขนาดใหญ่ ที่น่าจะพยายามเลียนแบบฐานบัวยกเก็จแบบล้านนา ด้วยเหตุนี้จึงเชื่อว่างานศิลปกรรมเจดีย์ดังกล่าว น่าจะสืบมาจากกลุ่มเจดีย์ทรงระฆังแปดเหลี่ยมในเมืองแพร่ ประกอบกับประวัติการบูรณะพระธาตุศรีดอนคำยังระบุเอาไว้ชัดเจนว่า มีพระยาแพร่และพระยานคร (ลำปาง) ร่วมกันเป็นประธานในการบูรณะองค์พระธาตุศรีดอนคำด้วยในปี พ.ศ.21965 จึงเป็นหลักฐานที่ช่วยสนับสนุนได้ว่า รูปแบบของพระธาตุศรีดอนคำ น่าจะได้รับแรงบันดาลใจมาจากเจดีย์ทรงระฆังแปดเหลี่ยมแบบเมืองแพร่อย่างแน่นอน โดยเจดีย์กลุ่มนี้คงเป็นสายช่างที่พัฒนาต่อมาจาก“เจดีย์นางแก๋ว นางแมน” ซึ่งน่าจะสร้างมาแล้วตั้งแต่ช่วงกลางถึงปลายพุทธศตวรรษที่ 21 แต่จากการที่พระธาตุศรีดอนคำสร้างในสมัยหลังลงมาแล้วช่างอาจจะไม่มีความเข้าใจหรือความชำนาญมากพอที่จะสร้างส่วนฐานยกเก็จแบบล้านนาให้เหมือนกับสมัยก่อนหน้าก็เป็นได้

        ทว่าเมื่อรูปแบบเจดีย์ดังกล่าวนี้ถูกนำไปสร้างเป็นพระธาตุสำคัญของเมืองลอง คือ “พระธาตุศรีดอนคำ” จึงน่าจะเป็นปัจจัยและเหตุผลสำคัญที่ทำให้ในแถบเมืองลองนิยมสร้างเจดีย์ที่มีรูปแบบคล้ายกันกับองค์พระธาตุศรีดอนคำ และต่อมาได้กลายเป็นเจดีย์รูปทรงเอกลักษณ์ของเมืองลองไปในที่สุด ส่วนในเขตเมืองแพร่นั้นยังไม่พบหลักฐานพระธาตุเจดีย์ที่เชื่อว่าน่าจะสร้างขึ้นอยู่ในช่วงเวลานี้อย่างชัดเจน ดังนั้นจากข้อมูลทางประวัติศาสตร์ศิลปะ โบราณคดีและประวัติศาสตร์ดังกล่าวอาจพอสันนิษฐานได้ว่า วัดพระธาตุศรีดอนคำถูกสร้างขึ้นในช่วงปลายของพุทธศตวรรษที่ 22 (พลวัตร อารมณ์, 2555, 87-89)