Wat Pho Si Nai

Terrain

General Condition

The village is located on a high mound, Yaree shape, stretching along the east-west axis. Close to the confluence of two natural waterways, surrounded by a large plain. The total area is about 0.5 square kilometers. The highest point in the middle of the mound is about 8 meters from the surrounding paddy area and 5.5 meters higher than the original natural mound.

The northern boundary is adjacent to Bueng Na Kham and Ban Dung District. Udon Thani Province

On the south side, adjacent to the fields of Ban Om Kaew and Chai Wan District. Udon Thani Province

On the east side, adjacent to Nong Tan Chum, Ban Ya, Nong Han District, Udon Thani Province and Sawang Daen Din District Sakon Nakhon Province

In the west, adjacent to Khok Nong Yai Phim, Nong Han Subdistrict and Thung Yai Subdistrict, Nong Han District, Udon Thani Province

It is located in the tributary plains in the Sakon Nakhon Basin. The area of ​​the basin in the upper part of the Korat Plateau There is a mountain range of Phu Phan on the south side. Phanom Dong Rak Mountain Range in the west and the Mekong River separating the north and east There are geomorphic features formed in the Cretaceous period, the Korat rock set, the Khok Kruad and Salt rock category. It consists of sandstone, shale and sandstone. There is a rock salt layer at 800 feet and a gypsum layer 50 feet thick.

Water Resources Ban Chiang is located in the upper tributary plains of the Songkhram River. There is a rock salt layer at the groundwater level. Therefore found both freshwater and saltwater sources. Fresh water sources obtained from the original tributaries and ponds or marshes from storage irrigation. Groundwater drilling at a depth of about 5-6 meters for consumption Both at Huai Na Kham, Bueng Sa Luang and Sa Kaeo in the north. Huai Ban on the south side, Huai Kok Kham, Huai Ka Pho, Bo Ka Phai, the school pond and Huai Songkhram on the east side of the village (Pisit Charoenwong 1973 :55)

Height above mean sea level

Waterway

Huai Na Kham, Bueng Sa Luang, Sa Kaeo, Huai Ban, , Huai Kok Kham, Huai Ka Pho, Bo Ka Phai, School Pool, Songkhram River

Geological conditions

Ban Chiang is located in a tributary basin in the Sakon Nakhon Basin. The area of ​​the basin in the upper part of the Korat Plateau There is a mountain range of Phu Phan on the south side. Phanom Dong Rak Mountain Range in the west and the Mekong River separating the north and east There are geomorphic features formed in the Cretaceous period, the Korat rock set, the Khok Kruad and Salt rock category. It consists of sandstone, shale and sandstone. There is a rock salt layer at 800 feet and a gypsum layer 50 feet thick.

The soil characteristics are fine-grained soils in the Roi-Et series, low humic grey, or sedimentary soils formed by soil origins that have been deposited by water. The top layer is sandy soil. grayish brown The bottom layer is clay loam. light gray brown poor drainage but has an abundance of minerals Suitable for seasonal agriculture (Nong Phang Nga Sukvanich 1984 :27)

Archaeological Era

era/culture

Archaeological age

Scientific age

Types of archaeological sites

archaeological essence

The area of ​​Wat Pho Si Nai Located in Ban Chiang and is an area where traces of the prehistoric Ban Chiang culture are found Excavations have been started in this area since 1972. After that, the archaeological excavation pit was displayed as an open-air museum to educate the public. Before digging to expand the wall to connect the two existing exhibition holes together. Along with renovating the pit building for the second time in 1992, 52 tombs were found (grave/skeleton No. 001-052) and five were collected (grave/skeleton No. 005, 007, 030, 035 and 039) evidence remains in 47 excavation pits.

After the operation in 1992, Dr. Amphan Kit-Ngam proposed the concept of the development of Ban Chiang's era. by citing the results of the excavation from the excavation pit of Wat Pho Si Nai Both the form of burial and the form of antiques are classified into 3 periods (Department of Fine Arts 1992), namely

1997 The Ban Chiang project by Dr. Joyce Whites determined the age of the Ban Chiang cultural period, classified into 3 periods and determined the scientific age by AMS – Accelerator Mass Spectrometry Carbon-14/Carbon-12 ( Chureekamol Onsuwan 2000 :54-73)

Early years, aged 4050-2850 B.P.

Middle Ages, aged 2850-2250 B.P.

Late period, aged 2250-1750 B.P.

2003, Ban Chiang National Museum has planned to change the format of the exhibition and the building to simulate the evidence accordingly “Project to improve cultural history sources Indochina Tourism Link :Ban Chiang National Museum 2003” due to the problem of deterioration of the archaeological excavation pit and human skeleton at Wat Pho Si Nai from natural factors such as temperature, sunlight Heat, humidity from rain and groundwater Although the Ban Chiang National Museum will build a building to cover the hole. Conservation of science by spraying chemicals on the surface of the pit wall and antique surface. Cut the walls of the soil layer to insert the moisture-proof plastic sheet. Plastering concrete on the wrong surface of the soil platform to support the ancient objects Including reinforcing the concrete structure of the hole wall to help support the weight, etc., it cannot solve or reduce the problem permanently.

Implementation in 2003 consists of three archaeological approaches.

1. Excavation took 45 original tomb/skeleton evidence from the exhibition area. and analyze archaeological data (Tomb/Skeleton No. 012, no skeleton found. and grave/skeleton number 052 changed to number 075)

2. Archaeological excavations according to the fictitious soil layer to the natural soil layer In which in the operation, additional evidence was found. It is a group of 51 graves (Tomb No. 055-103).

3. Archaeological excavations based on fictitious soil strata extending the boundaries of the soil strata by 40 cm on each side, have found additional evidence of 13 skeletons (Tomb No. 104-116)

Total evidence was 109 graves/skeletons (Narupon Wangthongchaicharoen 2009; White 1982; Fine Arts Department 1992) as follows:

Summary of excavations inside Wat Pho Si Nai since 1972, with a total area of ​​about 126 square meters, found 116 tombs, with an average density of about 0.9 graves/1 square meter, of which 116 graves Currently, a total of 109 skeletal specimens have been found (except for tomb numbers 005, 007, 012, 030, 035, 039 and 052), classified into 2 groups:(1) skeletal groups with lower age estimates at death or equal to 20 years, the number of skeletons, 47 (43.12%) (2) The skeleton group with an estimated age at death over 20 years, the number of skeletons:62 skeletons (56.88%) (Narupon Wangthongchaicharoen 2009)

Age, era and era division of Ban Chiang culture at Wat Pho Si Nai

The age of the first living in Ban Chiang Still controversial It is not yet finalized (Suraphon Nathapintu 2007b :48). As for the early-late burial patterns and pottery found at Wat Pho Si Nai. Consistent with the cultural characteristics of Ban Chiang in different periods as Assoc.

1.Early Period Age between 4,300-3,000 years ago at least

Ban Chiang started as an agricultural village. The main occupation of the population is rice cultivation and animal husbandry. (at least cows and pigs)

There are at least three types of burial traditions:laying the body in a kneeling position; The corpse is laid on its back, stretched out. and packing the bodies of the children (only) in large clay vessels before they are buried.

In the burial of the first prehistoric people at Ban Chiang Most of the pottery was packed into the grave. and ornaments were also used to decorate the body of the deceased.

Pottery vessels buried in the tombs these days. The type may also change over time as follows:

The term 1 There is a predominant type of earthenware. Terracotta-black-dark gray with a foot or a low base The upper half of the container is often decorated with curved lines. Then decorate with acupressure points or short lines. Fill in the area between the curved lines. The lower half of the container is often decorated with a striped string pattern. This refers to the pattern created by pressing the surface of the pottery with rope itself.

The term 2 A new type of earthenware has begun to emerge, which is a large clay vessel used to hold a child's corpse before it is buried. There is also an ordinary sized pottery in which most of the outer surface of the vessel is decorated with serpentine strokes. Therefore, it looks like a container with a denser amount of decorative patterns than on the container of the early period.

The term 3 began to appear containers with straight to almost straight side walls giving the shape of a cylindrical container (beaker) and also having a pot-type container with a round bottom, a short neck, an upright mouth, decorated with a cording pattern throughout the leaf.

The term 4 Appeared earthenware, round bottom pot type. One group decorated the shoulder of the vessel with curved lines mixed with red paint. while the body of the container under the shoulder is decorated with a striped rope pattern This pottery is named. “Ban Om Kaew style container” because it was found to be the main type of earthenware found in the living floors of the early prehistoric people at Ban Om Kaew. Which is not far from Ban Chiang

people in the beginning Of Ban Chiang in the early days, no metal objects were used. Most of the sharp tools used are terrazzo axes. The body jewelry used was made of stones and shells.

But later, about 4,000 years ago, bronze metal began to be used. They are used to make tools and accessories such as ax heads, spear blades, rings, bracelets, etc.

2.Middle Period Age between 3,000-2,000 years ago at least

During this time, the prehistoric people of Ban Chiang were farmers who already used metal to make tools and accessories.

In the early days of the Middle Ages, iron was not used. Only bronze was used until about 2,700-2,500 years ago, so iron began to appear in Ban Chiang.

Today's tradition of burial is a form of laying of the body in an extended lying position. Some bodies had more than one container to be smashed to break. and sprinkle over the dead body

The predominant types of pottery found in medieval tombs are large pottery vessels, white outer surfaces, and the shoulders of the vessels are bent or curved so much that they are almost clearly angled. There are both round bottoms and pointed bottoms. Some of the leaves are decorated with scribbles and colored writings near the mouth of the container. At the end of the Middle Ages Starting to decorate the mouth of this kind of pottery with red paint.

3.Late Period Age between 2,300-1,800 years ago

Nowadays, iron is widely used to make appliances in Ban Chiang. Bronze is still used to make ornaments with intricate patterns and features. More elaborate than in the past

Today's tradition of burial involves laying the body in the supine position. There is a pottery over the corpse.

Characteristics of pottery found during this period include:

the beginning of the late period Found a red-colored pottery on a soft background.

the middle of the late period Started using red painted earthenware on a red background.

the end of the late period The pottery started to be painted with red clay water and polished.

Social Conditions

The social condition of Ban Chiang in summary is a large agricultural community. live by cultivating and raising animals Along with hunting and hunting Know how to produce and control production to meet the needs of members of the community. Know how to allocate surplus produce to exchange for some raw materials that are not available in one's community with other communities. It is a society with technological advancement in many areas such as metallurgy, pottery production. Within the community there is a division of labor. have common beliefs and cultures There are complex rituals There is a classification of a person's level, status, or importance. โดยสามารถสังเกตและตีความได้จากหลักฐานต่างๆ ภายในบ้านเชียง โดยเฉพาะหลักฐานประเภทหลุมฝังศพจากวัดโพธิ์ศรีใน (เกสรบัว เอกศักดิ์ 2546)

การขุดค้นทางโบราณคดี ในปี 2546-2548 ที่วัดโพธิ์ศรีใน ได้พบหลักฐานโครงกระดูกสัตว์ที่สำคัญแบบเต็มโครงสมบูรณ์  ได้แก่ โครงกระดูกควาย โครงกระดูกปลา และโครงกระดูกสุนัข เป็นต้น จากการวิเคราะห์เบื้องต้นโดย ดร.อำพัน กิจงาม นักโบราณคดีผู้เชี่ยวชาญเรื่องกระดูกสัตว์  ได้ให้ความเห็นเกี่ยวกับโครงกระดูกควายที่พบว่า  น่าจะเป็นควายที่ถูกนำมาเลี้ยงไว้เพื่อใช้งาน  เนื่องจากกระดูกเท้ามีลักษณะผิดปกติ   ซึ่งเกิดจากการกดทับจากการใช้แรงงาน นอกจากนี้ ขณะดำเนินการขยายผนังหลุมขุดค้น เพื่อวางโครงสร้างคอนกรีตเสริมเหล็ก ได้พบโครงกระดูกสุนัขแบบเต็มโครงสมบูรณ์  ซึ่งน่าจะเป็นสุนัขที่ถูกนำมาเลี้ยงไว้เช่นกัน (กระทรวงวัฒนธรรม มปป.)

ข้อมูลจากกระดูกสัตว์ (กระทรวงวัฒนธรรม มปป.; Kijngam 1979)

ดร. อำพัน  กิจงาม นักโบราณคดี ผู้เชี่ยวชาญด้านกระดูกสัตว์ ได้ทำการศึกษาวิเคราะห์ตัวอย่างกระดูกสัตว์ชนิดต่างๆ ที่พบในแหล่งโบราณคดีบ้านเชียง ผลการศึกษาระบุว่า ได้พบกระดูกสัตว์มากกว่า 60 ชนิด (Kijngam 1979) โดยชนิดของสัตว์ที่พบในพื้นที่แหล่งโบราณคดีบ้านเชียง สามารถนำมาศึกษาเพื่อวิเคราะห์ข้อมูลเกี่ยวกับสภาพแวดล้อมรวมไปถึงปัจจัยต่างๆ ที่เอื้อประโยชน์และมีความจำเป็นต่อการดำรงชีวิตของสัตว์แต่ละชนิด ซึ่งย่อมมีความแตกต่างกันไปตามชนิดและประเภทของสัตว์ที่สามารถดำรงชีวิตอยู่ได้ในสภาพแวดล้อมนั้นๆ ณ ระยะเวลาหนึ่ง ทั้งนี้ต้องอาศัยการศึกษาวิเคราะห์ชนิดของพืชประกอบด้วย

สัตว์เลี้ยงของคนสมัยก่อนประวัติศาสตร์ที่บ้านเชียงตั้งแต่สมัยต้นจนถึงสมัยปลาย ได้แก่ วัว หมู และสุนัข จากการศึกษาพบว่าสัตว์เลี้ยงดังกล่าวมีอายุค่อนข้างน้อยเมื่อตาย ต่อมาในสมัยกลางได้พบกระดูกควาย ซึ่งสามารถระบุได้ว่าเป็นควายเลี้ยงเพื่อใช้งาน เพราะมีการนำกระดูกกีบเท้าของควาย (III  phalange) ที่พบในแหล่งโบราณคดีบ้านเชียงมาศึกษาเปรียบเทียบกับควายปัจจุบัน พบว่ามีร่องรอยการลากไถเหมือนกัน โดยมีความแตกต่างกับวัวซึ่งไม่พบหลักฐานที่แสดงให้เห็นว่ามีการใช้วัวในการลากไถเลย ผลการศึกษายังระบุอีกว่า เมื่อปรากฏหลักฐานการเลี้ยงควายในสมัยกลาง ก็ปรากฏหลักฐานการใช้เครื่องมือเหล็กที่แหล่งโบราณคดีบ้านเชียง ในช่วงเวลาใกล้เคียงกัน

สัตว์จำพวก วัวป่า หมูป่า กวาง สมัน ละอง/ละมั่ง เนื้อทราย เก้ง เป็นสัตว์ที่ถูกล่ามาเพื่อใช้เป็นอาหาร มีหลักฐานประการหนึ่งที่น่าสนใจเกี่ยวกับปริมาณความหนาแน่นของสัตว์เหล่านี้ ซึ่งพบว่ามีจำนวนมากขึ้นตั้งแต่สมัยกลางลงมา ส่วนสัตว์ขนาดเล็กที่ถูกจับมาเป็นอาหาร ได้แก่ กระต่าย ชะมด อีเห็น พังพอน หนู นาคใหญ่ เสือปลา แมวป่า สัตว์น้ำ ได้แก่ หอยและปลาชนิดต่างๆ   สัตว์เหล่านี้จะพบมากในสมัยต้นและเริ่มลดจำนวนลงในสมัยต่อมา นอกจากนี้ยังพบสัตว์จำพวก จระเข้ หมาหริ่ง ตัวนิ่ม อึ่งอ่าง คางคก ตะกวด และเม่น รวมอยู่ด้วย

ประเภทและชนิดของสัตว์ที่พบ ทำให้สามารถระบุลักษณะสภาพแวดล้อมของพื้นที่ได้ โดยอาศัยรูปแบบการดำรงชีวิตของสัตว์เป็นตัววิเคราะห์สภาพแวดล้อม ซึ่งอาจกล่าวได้ว่า ในสมัยต้น พบว่ามีสัตว์ที่ชอบอยู่อาศัยในภูมิประเทศแบบป่าดิบแล้ง (Dry decidous forest) และมีแหล่งน้ำที่มีน้ำตลอดทั้งปี ต่อมาได้เปลี่ยนแปลงไปในช่วงสมัยกลาง ผลการศึกษาระบุว่า ความต้องการในการขยายพื้นที่เพาะปลูกเนื่องมาจากความก้าวหน้าทางเทคโนโลยีบางประการ อันได้แก่ การใช้เครื่องมือเหล็ก และรู้จักใช้ควายเป็นเครื่องทุ่นแรงในการลากไถ เป็นสาเหตุที่ทำให้สภาพแวดล้อมของแหล่งโบราณคดีบ้านเชียงเกิดการเปลี่ยนแปลง ยังผลให้เกิดผลกระทบต่อระบบนิเวศวิทยาของสัตว์ที่อาศัยอยู่ในพื้นที่ดังกล่าวด้วย ทำให้หลักฐานกระดูกสัตว์ที่พบเกิดการเปลี่ยนแปลงไป

ลวดลายบนภาชนะดินเผา

อัตถสิทธิ์ สุขขำ (2547) ศึกษาและตีความลวดลายบนภาชนะดินเผาที่พบในแหล่งโบราณคดีวัดโพธิ์ศรีในว่า ลวดลายภาชนะแสดงถึงความพิถีพิถัน ผู้ผลิตสร้างขึ้นให้กับผู้ตายตามประเพณีความเชื่อเกี่ยวกับความตาย พื้นฐานทางความคิดของผู้สร้างสรรค์ลวดลายของชุมชนมีความร่วมกันทางวัฒนธรรม แต่ในขณะเดียวกันก็ปรากฏถึงความหลากหลายในการออกแบบ ซึ่งมีพัฒนาการในระยะแรกเริ่มจากรูปแบบเรียบง่าย เมื่อผลิตจำนวนมากขึ้น มีความรู้ความชำนาญมากขึ้น ก็พัฒนาไปสู่การสร้างลวดลายที่ซับซ้อนมากขึ้นในระยะหลัง

อัตถสิทธิ์ สุขขำ (2547) ได้จัดจำแนกแนวคิดในการออกแบบลวดลายของผู้ผลิตภาชนะดินเผาก่อนประวัติศาสตร์บ้านเชียง ได้ดังนี้

1.กลุ่มลวดลายรูปร่างเลขาคณิต (Geometric Shape Designs)

2.กลุ่มลวดลายอิสระแบบดุลยภาพสมมาตร (Free-Hand Formal Balance Designs)

3.กลุ่มลวดลายอิสระแบบดุลยภาพอสมมาตร (Free-Hand Informal Balance Designs)

ส่วนรูปแบบลวดลายที่นิยมในสมัยปลาย คือ การเขียนสีบนเคลือบน้ำดินสีนวล ลวดลายวงกลมหรือวงรี ลวดลายเส้นโค้งแบบก้นหอยวนเข้าหาจุดศูนย์กลาง ลายเส้นโค้งแบบก้นหอยวนเข้าหาจุดศูนย์กลางแล้ววนออก  และลวดลายตัว S และ Z

นอกจากนี้ อัตถสิทธิ์ สุขขำ (2547) ยังตีความพัฒนาการทางสังคมวัฒนธรรมบ้านเชียงยุคก่อนประวัติศาสตร์จากลวดลายบนภาชนะดินเผาที่พบที่แหล่งโบราณคดีวัดโพธิ์ศรีในว่ามีความซับซ้อนขึ้นตามช่วงเวลาอย่างค่อยเป็นค่อยไป

ประชากรบ้านเชียงยุคก่อนประวัติศาสตร์บริเวณวัดโพธิ์ศรีใน

การศึกษาฟันในโครงกระดูกเด็ก 13 โครง จากทั้งหมด 43 โครงของสมัยต้น (สยาม แก้วสุวรรณ 2546) พบว่าเด็กที่เสียชีวิตมีอายุตั้งแต่ 6 เดือน ถึง 15 ปี พบโรคฟันผุมาก (พบแทบทุกโครงที่ศึกษา) อาจแสดงถึงความนิยมบริโภคอาหารประเภทคาร์โบไฮเดรต เช่น ข้าว แป้ง น้ำตาล และทำความสะอาดฟันไม่เพียงพอ นอกจากนี้ยังพบโรคปริทันต์ 2 โครง

นฤพล หวังธงชัยเจริญ (2552) ศึกษาโครงกระดูกมนุษย์จากแหล่งโบราณคดีวัดโพธิ์ศรีใน จำนวน 109 โครง พบว่าเป็นโครงกระดูกมนุษย์วัยทารกถึงวัยรุ้น (อายุต่ำกว่า 20 ปี) 47 โครง และโครงกระดูกผู้ใหญ่ 62 โครง เพศชายมีความสูงระหว่าง 159.3-167.3 เซนติเมตร เพศหญิงมีความสูงระหว่าง 144.5-153.8 เซนติเมตร เพศชายมีขนาดเฉลี่ยของกระดูกไหปลาร้า ต้นแบน ปลายแขนด้านนอก ปลายแขนด้านใน ต้นขา สะบ้า หน้าแข้ง และกระดูกข้อเท้า calcaneus และ talus ใหญ่ กว้าง และหนากว่าค่าเฉลี่ยในกระดูกชิ้นเดียวกันของเพศหญิงอย่างมีนับสำคัญทางสถิติ เพราะฉะนั้นสามารถใช้กระดูกชิ้นเหล่านี้ประเมินเพศได้ นอกจากนี้จากการศึกษายังได้สมการประเมินอายุเมื่อตายของโครงกระดูกวัยทารกถึงวัยรุ่น 

กรกฎ บุญลพ และนฤพล หวังธงชัยเจริญ (2553) ศึกษาโครงกระดูกมนุษย์จากแหล่งโบราณคดีวัดโพธิ์ศรีใน ได้ผลดังนี้

เพศและอายุ

จำนวนโครงกระดูกมนุษย์ที่นำมาใช้ในการศึกษาวิเคราะห์ทั้งสิ้น 109 ตัวอย่าง สามารถจำแนกเป็น วัยแรกเกิดถึงวัยรุ่นตอนต้น จำนวน 43 ตัวอย่าง และ วัยรุ่นตอนปลายถึงวัยผู้ใหญ่ จำนวน 66 ตัวอย่าง และในแต่ละช่วงวัยสามารถแยกย่อยออกเป็นกลุ่มๆ ตามลำดับชั้นวัฒนธรรมและเพศ ได้คือ

            กลุ่มวัยแรกเกิดถึงวัยรุ่นตอนต้น จำนวน 43 ตัวอย่าง จำแนกเป็น

            - วัยแรกเกิดถึงวัยรุ่นตอนต้นในชั้นวัฒนธรรมสมัยต้น         25         ตัวอย่าง

            - วัยแรกเกิดถึงวัยรุ่นตอนต้นในชั้นวัฒนธรรมสมัยกลาง       2          ตัวอย่าง

            - วัยแรกเกิดถึงวัยรุ่นตอนต้นในชั้นวัฒนธรรมสมัยปลาย      15         ตัวอย่าง

            - วัยแรกเกิดถึงวัยรุ่นตอนต้นจัดชั้นวัฒนธรรมไม่ได้            1          ตัวอย่าง

            กลุ่มวัยรุ่นตอนปลายถึงวัยผู้ใหญ่  จำนวน 66 ตัวอย่าง จำแนกเป็น

            - เพศชาย จำนวน 26 ตัวอย่าง  แบ่งเป็น

                        ก.สมัยต้น 10         ตัวอย่าง 

​ข.สมัยปลาย         16         ตัวอย่าง

            - เพศหญิง จำนวน 26 ตัวอย่าง แบ่งเป็น

                        ก.สมัยต้น 13         ตัวอย่าง

​ข.สมัยปลาย         11         ตัวอย่าง

​ค.จำแนกชั้นวัฒนธรรมไม่ได้  2 ตัวอย่าง

            - วัยผู้ใหญ่ ไม่สามารถระบุเพศได้ จำนวน 14 ตัวอย่าง    แบ่งเป็น

                        ก.สมัยต้น            3          ตัวอย่าง

​ข.สมัยปลาย         8          ตัวอย่าง

​ค.จำแนกชั้นวัฒนธรรมไม่ได้ 3  ตัวอย่าง

การศึกษาโครงกระดูกมนุษย์จากหลุมขุดค้นวัดโพธิ์ศรีในของนฤพล หวังธงชัยเจริญ  พบว่าเบื้องต้นสามารถ

ลักษณะทางกายภาพของกะโหลกศีรษะ

            ลักษณะที่สามารถวัดได้

ผลการวัดกะโหลกศีรษะและดรรชนีรูปพรรณสัณฐานของส่วนต่างๆ ในกะโหลกศีรษะมนุษย์สมัยก่อนประวัติศาสตร์ วัยผู้ใหญ่ ทั้งชายและหญิง จากตัวอย่างหลุมขุดค้นวัดโพธิ์ศรีใน แหล่งโบราณคดีบ้านเชียง ที่พบจากการขุดค้น พ.ศ.2546  ตามรายละเอียดดังปรากฏในตารางข้างต้นนั้น  นำไปสู่การอธิบายเกี่ยวกับรูปพรรณสัณฐานของประชากร ซึ่งเป็นแนวทางในการศึกษาตามมาตร ฐานทางมานุษยวิทยากายภาพชีวภาพ (Howells 1973; Martin and Saller 1957) ที่แสดงให้เห็นความสอดคล้องของสัดส่วนรูปพรรณสัณฐานในกะโหลกศีรษะ ระหว่างขนาดที่ได้จากการวัดตามจุดกำหนดต่างๆ กับดรรชนีบ่งชี้รูปทรงสัณฐานของกะโหลกศีรษะในกลุ่มประชากรสมัยก่อนประวัติ ศาสตร์ ซึ่งเป็นกลุ่มตัวอย่างที่นำมาศึกษาวิเคราะห์ ดังนี้

            รูปทรงของกะโหลกศรีษะโดยรวม (Vault Shape)

รูปทรง Vault shape จากกลุ่มตัวอย่างเหล่านี้ ปรากฏชัดเจนจากค่าดรรชนีจำนวน 3 รายการ ได้แก่ ดรรชนี  cranial (หรือ length-breadth), ดรรชนี height-breadth, และ ดรรชนี height-length ทั้งนี้ พบว่าผลการศึกษาครั้งนี้มีความสอดคล้องกับผลการศึกษากะโหลกศีรษะจากแหล่ง โบราณคดีบ้านเชียง ชุดที่พบจากการขุดค้นเมื่อ พ.ศ. 2517-2518 (Pietrusewsky and Douglas 2002) กล่าวคือ พบว่าทั้งในเพศชายและหญิง ส่วนใหญ่มีลักษณะกะ โหลกศีรษะแบบ Mesocranial หรือกะโหลกศีรษะขนาดปานกลาง ซึ่งถือเป็นดรรชนีที่เด่นที่สุดในกลุ่มดรรชนีที่สามารถประเมินได้จากผลการศึก ษาโดยวิธีการวัด โดยในเพศหญิงมีค่าดรรชนีระหว่าง 74.1-83.8 ขณะที่ค่าดรรชนีของเพศชายอยุ่ที่ระหว่าง 69.9-85.2 (โปรดดูรายละเอียดประกอบจากตาราง ที่ 2.1 – 2.4)

สำหรับการศึกษาในมิติด้านความสูงของกะโหลกศีรษะ (cranial height) นั้น ปรากฏว่า ทั้งสองเพศ (ชาย-หญิง) มีรูปทรงกะโหลกศีรษะที่มีความสูงค่อนข้างมาก (hypsicrane or high cranium) กล่าวคือมีค่าดรรชนีระหว่าง 77.8-80.3 ในเพศชาย และในเพศหญิงมีค่าดรรชนีระหว่าง 69.6 – 80.8)  กระนั้นก็ดี ค่าดรรชนีที่ได้บ่งชี้ว่ากะโหลกศีรษะของเพศหญิงมีความสูงกว่ากะโหลกศีรษะของเพศชาย เล็กน้อย

ส่วนดรรชนี height-breadth cranial index  แสดงให้เห็นว่าทั้งเพศหญิงและชายมีลักษณะกะโหลกศีรษะสูง ที่จัดอยู่ในกลุ่ม acrocrane  โดยในเพศชายมีค่าดรรชนีระหว่าง 93.1-107.8  ส่วนเพศหญิงมีค่าดรรชนีระหว่าง 87.5-107.1

โดยสรุปแล้ว จากข้อมูลทั้งหมดดังกล่าวบ่งชี้ว่าประชากรสมัยก่อนประวัติศาสตร์ส่วนใหญ่จากกลุ่มตัว อย่างที่นำมาศึกษาชุดนี้  ทั้งเพศชายและหญิงล้วนมีรูปพรรณสัณฐานของกะโหลกศิรษะที่คล้ายคลึงกัน ไม่ว่าจะเป็นมิติของความสูงหรือความกว้าง-ยาว โดยมีความกว้างและยาวปานกลาง ขณะที่ในมิติด้านความสูงนั้น กะโหลกศีรษะของทั้ง 2 เพศ มีลักษณะค่อนข้างสูง  อย่างไรก็ตาม  ในภาพรวมทั้งหมดกะโหลกศีรษะของเพศหญิงมีขนาดที่เล้กกว่ากะโหลกศีรษะของเพศชายเล็กน้อย  อนึ่ง  นักวิชาการด้านมานุษยวิทยากายภาพชีวภาพ บางท่าน เช่น Larsen (1997, 2000) ให้ความเห็นว่าขนาดที่ไม่แตกต่างกันมากนักระหว่างกะโหลกศีรษะของเพศหญิงและชายนั้น อาจเป็นผลมาจากปัจจัยด้านโภชนาการ ซึ่งแสดงให้เห็นว่ากรณีความคล้ายคลึงกันในขนาดและสัณฐานของกะโหลกศีรษะของกลุ่มตัวอย่างประชากรก่อนประวัติศาสตร์ที่บ้านเชียงชุดที่นำมาศึกษานี้ ก็อาจเป็นไปในทำนองเดียวกัน

            รูปพรรณสัณฐานของส่วนใบหน้าโดยรวม (Face Shape)

ข้อมูลจากผลการศึกษากะโหลกศีรษะโดยวิธีการวัดกลุ่มตัวอย่างชุดนี้ บ่งชี้ถึงความสัมพันธ์ของดรรชนีสัดส่วนใบหน้า ไม่ว่าจะโดยการพิจารณาเฉพาะส่วนบน (upper facial) หรือใบหน้าทั้งหมด (total facial ซึ่งรวมถึงส่วนขากรรไกรล่าง)  โดยเพศชายมีค่าขนาดสัดส่วนใบหน้าปานกลาง-สูง ในขณะที่เพศหญิงมีค่าขนาดสัดส่วนใบหน้าปานกลางโดยเฉลี่ย นอกจากนั้น  รูปพรรณสัณฐานในส่วนใบหน้ายังสามารถพิจารณาได้จากสัดส่วนของเบ้าตา, โพรงจมูก, เพดานปากในกระดูกขากรรไกรบน, กล่าวคือ ทั้งเพศชายและหญิงล้วนมีค่าดรรชนีของสัณฐานเบ้าตาที่กว้าง (hypericonch)  ส่วนสัณฐานของโพรงจมูกนั้นก็มีลักษณะที่คล้ายคลึงกันทั้ง 2 เพศ เป็นส่วนใหญ่ คือจัดเป็นแบบโพรงจมูกขนาดปานกลาง (mesorrhine) กระนั้นก็ดี ในบางตัวอย่างของเพศชายและหญิงก็แสดงให้เห็นความหลากหลายของรูปทรงสัณฐานส่วนโพรงจมูก ทั้งนี้ นอกจากโพรงจมูกขนาดปานกลางแล้วยังพบว่ามีรูปทรงโพรงจมูกแบบกว้าง (chamaerrhine) และแบบกว้างมาก (hyperchamaerrhine)  ส่วนรูปทรงของพื้นที่เพดานปากในกระดูกขากรรไกรบน พบว่าจัดเป็นแบบเพดานปากที่มีความกว้างในทั้ง 2 เพศ ซึ่งสามารถพิจารณาได้จากสัดส่วนความกว้างและความยาวของขอบด้านนอกที่สามารถวัดได้จากกระดูกส่วนดังกล่าว

            รูปพรรณสัณฐานของขากรรไกรล่าง โดยรวม (Mandible Shape)

ดรรชนี 2 รายการ ประกอบด้วย ramus index และ jugomandibluar index ที่ศึกษาได้ในกระดูกขากรรไกรล่าง บ่งชี้ขนาดและรูปทรงสัณฐานของกระดูกส่วนดังกล่าวในเพศชายและเพศหญิงได้ว่า ขากรรไกรล่างของผู้หญิงมีขนาดที่แคบกว่าขากรรไกรล่างของผู้ชายเล็กน้อยเมื่อพิจารณาจากดรรชนี jugomandibluar index แต่หากพิจารณาจากดรรชนี ramus index จะพบว่า ขากรรไกรล่างในเพศชายมีขนาดที่กว้างกว่าขากรรไกรล่างในเพศหญิงไม่มากนัก

            ลักษณะที่ไม่สามารถวัดได้

ผลจากการศึกษารูปพรรณสัณฐานของกะโหลกศีรษะทั้งเพศชายและหญิง  สามารถสรุปลักษณะทางกายภาพที่ไม่สามารถวัดได้ของกะโหลกศีรษะที่เป็นตัวแทนทั้งกลุ่มเพศชายและหญิง ดังนี้

เพศชาย :กะโหลกศีรษะที่เป็นตัวแทนในการอธิบายภาพของลักษณะทางกายภาพในกะโหลกศีรษะของเพศชาย พบว่าในมิติด้านหน้า (frontal or anterior view) แสดงให้เห็นลักษณะหน้าผากที่ลาดเทสันคิ้วที่ค่อนข้างชัดเจนและเผยให้เห็นโครงสร้างทางกายภาพที่แข็งแกร่งของส่วนโหนกแก้ม (well-marked robust zygomatics)  โครงสร้างใบหน้าส่วนบน (upper facial) และพื้นที่โพรงจมูก (nasal aperture) ล้วนมีขนาดไม่ใหญ่นัก 

เมื่อพิจารณาในมิติทางด้านหลังหรือด้านท้ายทอยของกะโหลกศีรษะ (occipital view) พบว่าเพศชายมีรูปทรงของแนวโค้งกะโหลกศีรษะเป็นแบบ haus-form หรือรูปทรงคล้าย 5 เหลี่ยม (ent agonal shape)

มิติทางด้านข้าง เช่น ข้างซ้าย (left lateral view) เผยให้เห็นสัณฐานของส่วนสันคิ้ว (supra orbital ridge) ที่ไม่เด่นชัดมากนัก นอกจากนั้น พบว่ามีลักษณะการยื่นของขากรรไกรโดยเฉพาะการยื่นของขากรรไกรบน (prognathic upper face) เล็กน้อยเช่นกัน   สัณฐานของกะโหลกส่วนห่อหุ้มสมอง (cranium) ซึ่งมีความสูงปานกลางนั้นสัมพันธ์อย่างได้สัดส่วนกับความกว้างและยาว   บริเวณปุ่มกระดูกด้านหลังหู (mastoid process) มีลักษณะเด่นชัด ขนาดใหญ่

มิติด้านบน (superior view) แสดงให้เห็นสัดส่วนที่ค่อนข้างสมมาตร และมีรูปทรงคล้ายปีกผีเสื้อ (sphenoid shape) คละเคล้ากับรูปทรงแบบยาวรี (elippsoid shape) และแบบกลมรีคล้ายรูปไข่ (ovoid shape) 

มิติด้านฐานกะโหลก (basal view) บ่งชี้รูปพรรณสัณฐานของเพดานปาก (palate) ที่มีความกว้างปานกลาง ถึงกว้างมาก ทั้งยังพบว่าฟันแท้ในชุดขากรรไกรบนมีลักษณะสึกกร่อนอย่างชัดเจน รวมทั้งปรากฏลักษณะทางกายภาพบางประการที่บ่งชี้ลักษณะเด่นของกลุ่มประชากรในสายพันธุ์มงโกลอยด์ เช่น ลักษณะฟันรูปพลั่ว (shovel-shaped) ในผิวสัมผัสฟันด้านประชิดลิ้นของฟันตัดซี่กลาง (upper central incisors)

เพศหญิง :กะโหลกศีรษะที่เป็นตัวแทนในการอธิบายภาพของลักษณะทางกายภาพในกะโหลกศีรษะของเพศชาย พบว่าในมิติด้านหน้า (frontal or anterior view) แสดงให้เห็นลักษณะโพรงจมูก (nasal aperture)  ที่กว้าง

มิติทางด้านหลังหรือด้านท้ายทอยของกะโหลกศีรษะ (occipital view) พบว่ามีลักษณะสัณฐานของกะโหลกศีรษะแบบ arch shape ที่เด่นชัด

มิติทางด้านข้าง เช่น ข้างซ้าย (left lateral view) บ่งชี้ลักษณะเด่นชัดของเพศหญิง โดยเพาะส่วนหน้าผากที่โค้งมน สัมพันธ์กับบริเวณสันคิ้วที่ค่อนข้างเรียบ ขณะที่แนวโค้งของกะโหลกด้านหลังก็มีลักษณะโค้งมันรับกับส่วนหน้าผากเช่นเดียวกัน  นอกจากนั้น ยังปรากฏลักษณะที่คล้ายคลึงกับกะโหลกศีรษะของเพศชาย ซึ่งได้แก่สัณฐานที่มีการยื่น (prognathic) ของใบหน้าส่วนบน (upper  facial) รวมทั้งช่วงของกระดูกโหนกแก้มที่กว้างและแข็งแกร่ง (broad and robust zygomatics) ทั้งนี้ ยังพบว่าส่วนสูงของกะโหลกศีรษะมีความสูงปานกลางสัมพันธ์กับช่วงความกว้างและความยาว  โดยมีกระดูกปุ่มหลังหู (mastoid process) ขนาดเล็ก

มิติด้านบน (superior view) มีลักษณะรูปทรงของกะโหลกศีรษะคล้ายรูปปีกผีเสื้อ (sphe noid sahpe) ซึ่งเป็นรูปทรงสัณฐานที่ไม่สมมาตรระหว่างพื้นที่ส่วนหน้ากับส่วนหลังนั่นเอง

มิติด้านฐานกะโหลก (basal view) พบว่าในฟันกรามชุดขากรรไกรบนแสดงให้เห็นการสึกกร่อนของฟันไม่มากนัก ส่วนในฟันตัดซี่กลาง (upper incisors) ก็ปรากฏพบลักษณะเด่นของกลุ่มประชากรสายพันธุ์มองโกลอยด์เช่นเดียวกันกับเพศชาย ซึ่งได้แก่ลักษณะฟันรูปคล้ายพลั่ว (shovel-sahpe) ในผิวสัมผัสด้านประชิดลิ้น ส่วนรูปทรงของกระดูกเพดานปากในขากรรไกรบนมีลักษณะกว้าง

อย่างไรก็ดี มิติด้านบนและด้านฐานของกะโหลกศีรษะเพศหญิงผู้นี้ มีลักษณะค่อนข้างบิดเบี้ยว ซึ่งไม่น่าจะเป็นการบิดเบี้ยวที่มีมาแต่กำเนิดหรือเป็นการบิดเบี้ยวตามธรรมชาติ แต่น่าจะเป็นผลมาจากการบดอัดของดินเป็นเวลานานจนทำให้ไม่สามารถประกอบกลับให้ได้รูปทรงปกติตามลักษณะธรรมชาติ

ลักษณะทางกายภาพของฟัน

การศึกษาลักษณะที่สามารถวัดได้พบว่าขนาดพื้นที่ฟันโดยรวม =1,066.76 ตร.มม.

ส่วนการศึกษาลักษณะที่ไม่สามารถวัดได้ของฟัน พบว่า “ลักษณะฟันคล้ายรูปพลั่ว” หรือ “Shovel-shaped teeth” เป็นลักษณะที่ไม่สามารถวัดได้ของฟัน ซึ่งถือเป็นลักษณะเด่นที่พบได้เด่นชัดในกลุ่มตัวอย่างที่ใช้ในการศึกษาครั้งนี้ ทั้งนี้ ลักษณะทางกายภาพดังกล่าว เป็นศัพท์ที่บ่งชี้ถึงรูปพรรณสัณฐานของฟันแท้ในชุดฟันตัดซี่กลางและซี่ริม ทั้งในชุดขากรรไกรบนและขากรรไกรล่าง ซึ่งส่วนขอบด้านข้างของฟันซี่ดังกล่าวจะยกขึ้นเป็นสันทั้งสองข้าง ทำให้พื้นที่ตรงกลางมีลักษณะเป็นแอ่ง เมื่อมองโดยรวมแล้วทำให้ผิวสัมผัสของฟันด้านประชิดลิ้นมีรูปทรงคล้ายพลั่ว

ฟันรูปทรงคล้ายพลั่วที่ปรากฏในฟันตัดดังกล่าว ถือเป็นลักษณะทางกายภาพแบบเด่นที่พบได้มากในกลุ่มประชากรมนุษย์แถบเอเชียตะวันออก (Hrdlicka 1920) นอกจากนั้น Scott และ Turner (1977) ได้ศึกษาในทางสถิติแล้วยังพบด้วยว่า สามารถใช้คุณลักษณะของฟันตัดรูปทรงคล้ายพลั่วนี้ เป็นบรรทัดฐานในการแบ่งกลุ่มสายพันธุ์มนุษย์แถบเอเชียตะวันออก ออกเป็น 2 กลุ่มย่อยด้วย ได้แก่ กลุ่มย่อยสายพันธุ์มงโกลอยด์ฝ่ายเหนือ (Northern Mongoloid) และสายพันธุ์มงโกลอยด์ฝ่ายใต้ (Southern Mongoloid) ผลการศึกษาทางสถิติของ Scott และ Turner พบว่า กลุ่มสายพันธุ์มงโกลอยด์ฝ่ายเหนือซึ่งจัดเป็นฟันแบบ Sinodont นั้น มีอัตราการพบลักษณะของฟันตัดรูปทรงคล้ายพลั่วสูงถึงประมาณ 60-90 เปอร์เซ็นต์ ทั้งนี้ กลุ่มดังกล่าวได้แก่ ประชากรชาวจีน ธิเบต และกลุ่มที่อยู่อาศัยในพื้นที่ทางตอนเหนือและตะวันออกของเอเชียตะวันออกนั่นเอง ส่วนกลุ่มสายพันธุ์มงโกลอยด์ฝ่ายใต้ ซึ่งจัดเป็นฟันแบบ Sundadont นั้น มีอัตรการพบฟันตัดรูปทรงคล้ายพลั่วในอัตราที่ต่ำกว่าประชากรกลุ่มมงโกลอยด์ฝ่ายเหนือ กล่าวคือพบในอัตราประมาณ 20-50 เปอร์เซ็นต์ ซึ่งได้แก่กลุ่มประชากรในพื้นที่เอเชียตะวันออกเฉียงใต้ และกลุ่มหมู่เกาะในมหาสมุทรแปซิฟิกตอนใต้ คือ กลุ่มหมู่เกาะโพลีนีเซีย (Polynesians) และแถบหมู่เกาะไมโครนีเซีย (Micronesia)

นอกจากนั้น การศึกษาลักษณะรูปทรงสัณฐานของขากรรไกร พบว่าในเพศชายมีการถอนฟันตัดซี่ริมในชุดขากรรไกรบน ซึ่งแสดงเห็นว่าเป็นการหลุดร่วงก่อนที่จะเสียชีวิต(Pre mortem tooth lost) โดยกระดูกเบ้าฟันมีการสมานเข้าด้วยกัน ส่วนขากรรไกรล่างพบว่า ขากรรไกรล่างของตัวแทนเพศชายทางด้านหน้าแสดงให้เห็นลักษณะเด่นของความเป็นเพศชายอย่างชัดเจน คือส่วนคางมีลักษณะเป็นเหลี่ยมเป็นสัน เมื่อพิจารณาทางด้านข้างนั้นส่วน gonio-condylar แสดงให้เห็นลักษณะที่แผ่กางออกอย่างเด่นชัด และมี รู mental foramen ทั้งซ้ายและขวาข้างละหนึ่งรู ส่วน ramus มีลักษณะสูง ขณะที่ส่วน coronoid process ยกสูงมากกว่าส่วน mandibular condyle ส่วนอัตราการสึกของฟันนั้นพบว่า โดยรวมแล้วฟันมีการสึกกร่อนปานกลาง ทั้งนี้ ไม่ปรากฏลักษณะ rocker jaw ในกลุ่มตัวอย่างเพศชายที่ศึกษาแต่อย่างใด

ส่วนขากรรไกรบนของเพศหญิงก็พบว่ามีการถอนฟันตัดซี่ริมในชุดขากรรไกรบนเช่นกัน ซึ่งเป็นการหลุดร่วงของฟันก่อนที่จะเสียชีวิต(Pre mortem tooth lost)เพราะกระดูกเบ้าฟันแสดงให้เห็นการสมานเข้าด้วยกัน ขณะที่จากรรไกรล่างนั้น หลายตัวอย่างแสดงให้เห็นการหลุดร่วงของฟันที่เกิดขึ้นหลังจากเสียชีวิตแล้ว (Post mortem tooth lost) บริเวณคางมีลักษณะมน และส่วน gonio-condylar มีลักษณะแผ่กางออกเช่นเดียวกับเพศชาย ขณะที่ส่วน ramus มีลักษณะแคบ ทั้งนี้ ไม่ปรากฏลักษณะ rocker jaw ในกลุ่มตัวอย่างเพศหญิงที่ศึกษาเช่นกัน

ลักษณะทางกายภาพของกระดูกส่วนต่ำกว่ากะโหลกศีรษะและสัดส่วนความสูง

แม้ว่าการศึกษาลักษณะที่วัดได้และวัดไม่ได้จากกระดูกส่วนต่ำกว่ากะโหลกศีรษะ หรือส่วนใต้กะโหลกศีรษะ ของตัวอย่างโครงกระดูกจากหลุมขุดค้นวัดโพธิ์ศรีใน แหล่งโบราณคดีบ้านเชียง ครั้งนี้จะมีข้อจำกัดอย่างน้อย 2 ประการ คือ (1) สภาพความชำรุด แตกหัก หรือความไม่สมบูรณ์ของส่วนกระดูกที่นำมาศึกษา ส่งผลให้ข้อมูลการวัดต่างๆ ทั้งสองระเบียบวิธีไม่ครบถ้วนสมบูรณ์ นำมาซึ่งข้อจำกัดในประการต่อมา หรือ (2) ข้อจำกัดทางสถิติ การศึกษาวิเคราะห์ต่างๆ มีจำนวนตัวอย่างอ้างอิงไม่มากเพียงพอ เพื่อเสริมให้ข้อมูลเกิดความสมบูรณ์กับมีความน่าจะเป็นในอัตราร้อยละที่สูงขึ้น

อย่างไรก็ดี ข้อมูลการศึกษาได้สร้างภาพความเข้าใจถึงลักษณะกายภาพของตัวอย่างประชากรดีในระดับหนึ่ง สรุปเบื้องต้นได้ คือ
ความยาวและสัดส่วนความสูง

ในกลุ่มกระดูกทารก เด็ก และวัยรุ่น ลักษณะที่วัดได้แสดงถึงพัฒนาการเจริญเติบโตของขนาดกระดูกตามช่วงวัยต่างๆ การศึกษาด้วยวิธีการวัดขนาดความยาว ความกว้าง และเส้นผ่านศูนย์กลางของก้านกระดูก (diaphyses) ตามจุดกำหนดต่างๆ สามารถใช้คำนวณค่าสมการเพื่อประเมินค่าอายุเมื่อตายของโครงกระดูกในอัตราความแม่นยำตั้งแต่ร้อยละ 65.7-91.2 โดยการวัดด้านกว้างส่วนปลายกระดูกต้นแขนให้ความแม่นยำมากที่สุดราวร้อยละ 93.3 ส่วนการวัดด้านกว้างส่วนปลายก้านกระดูกต้นขาให้ค่าความแม่นยำน้อยที่สุดราวร้อยละ 65.7

            สัดส่วนความสูงในโครงกระดูกวัยรุ่นตอนปลายถึงวัยผู้ใหญ่

สำหรับกลุ่มโครงกระดูกผู้ใหญ่ เพศชายมีสัดส่วนความสูงตามค่าสมการไทยจีนระหว่าง 157.51 – 167.31 เซนติเมตร และมีค่าเฉลี่ยความสูงประมาณ 162.18 เซนติเมตร สูงกว่าเพศหญิงซึ่งมีค่าความสูงโดยเฉลี่ย 153.82 เซนติเมตร และมีค่าความสูงอยู่ระหว่าง 144.15 – 164.33 เซนติเมตร เมื่อเปรียบเทียบกับค่าความสูงโดยเฉลี่ยของกลุ่มประชากรยุคก่อนประวัติศาสตร์ในไทย อย่างเช่น แหล่งโบราณคดีบ้านเชียง ปีการขุดค้น พ.ศ. 2516-2517 แหล่งโบราณบ้านโคกคอน แหล่งโบราณคดีโคกพนมดี Ban Pong Manao Archaeological Site และตัวอย่างประชากรไทยปัจจุบัน พบว่าตัวอย่างจากวัดโพธิ์ศรีทั้งเพศชายและหญิงสูงใกล้เคียงกับกลุ่มประชากรอื่นที่นำมาเปรียบเทียบ ทั้งหมดจัดได้เป็นความสูงระดับกลาง

รูปพรรณสัณฐานของกระดูกส่วนอื่นๆ

ลักษณะทางกายภาพจากการศึกษาค่าดรรชนี แสดงถึงลักษณะและรูปทรงของกระดูก โดยเฉลี่ยตัวอย่างเพศชายมีสัดส่วนกระดูกสันหลังช่วงเอวชิ้นที่ 1-3 บริเวณ spine นูน แต่ชิ้นที่ 4-5 ส่วน spine เว้าลง มีกระดูกกระเบนเหน็บกว้าง กระดูกไหปลาร้าหนา กระดูกต้นแขนกลม กระดูกต้นขาค่อนข้างหนา มีรูปด้านตัดของกระดูกต้นขาช่วงบนแบน ช่วงกลางก้านกระดูกค่อนข้างกลมและบาง กระดูกสะบ้าหนาและใหญ่ กระดูกหน้าแข้งหนา กับมีรูปทรงหน้าตัดตอนบนของกระดูกแคบแบบรูปสามเหลี่ยม

ส่วนเพศหญิงโดยเฉลี่ย มีค่าดรรชนีลำตัวกระดูกสันหลังช่วงเอวชิ้นที่ 1-4 นูน แต่ชิ้นที่ 5 เว้าเข้า มีลักษณะกระดูกก้นกบกว้าง กระดูกไหปลาร้าหนา กระดูกต้นแขนกลม กระดูกต้นขาหนา รูปทรงด้านตัดกระดูกต้นขาช่วงบนแบน ส่วนด้านตัดกลางก้านกระดูกต้นขากลมและบาง กระดูกหน้าแข้งหนา และมีรูปทรงด้านตัดบริเวณ nutrient foramen แคบแบบสามเหลี่ยมหรือแคบเช่นเดียวกับเพศชาย

เมื่อเปรียบเทียบความแตกต่างทางกายภาพจากค่าดรรชนีกระดูก ทั้งสองเพศมีรูปทรงกระดูกใกล้เคียงกัน แต่มีความแตกต่างใน 3 ประการสำคัญ คือ (1) ขนาดความกว้างและความยาวของกระดูกเชิงกรานของเพศหญิงมากกว่าเพศชาย เป็นลักษณะเฉพาะทางสรีระของเพศหญิงสำหรับการคลอดบุตร (2) ความหนาของกระดูกไหปลาร้าที่มีมากกว่าเพศชายกับสัดส่วนรูปทรงด้านตัดของกระดูกต้นแขนเพศหญิงที่แคบกว่า แสดงถึงการประกอบกิจกรรมที่ต้องใช้ช่วงแขนหัวไหล่อย่างหนักและสม่ำเสมอของเพศหญิงมากกว่าเพศชาย

ส่วน (3) ดรรชนีกระดูกสะบ้าของเพศชายมีขนาดกว้าง ยาว และหนากว่าเพศหญิงอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ เป็นลักษณะพื้นฐานทางกายภาพที่ว่าเพศชายมีขนาดกระดูกใหญ่ กว้าง และหนากว่าเพศหญิงในทุกกลุ่มประชากร สอดคล้องกับผลการเปรียบเทียบข้อมูลการวัดขนาดของกระดูกระหว่างเพศหญิงและชาย ซึ่งพบว่ามีกระดูกอย่างน้อย 9 ส่วนของเพศชาย คือ กระดูกไหปลาร้า กระดูกต้นแขน กระดูกปลายแขนด้านนอก กระดูกปลายแขนด้านใน กระดูกต้นแขน กระดูกสะบ้า กระดูกหน้าแข้ง กระดูกข้อเท้า calaneus และ talus มีค่าขนาดการวัดมากกว่าเพศหญิงอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ ทั้งนี้เมื่อเปรียบเทียบความแตกต่างทางกายภาพภายในกลุ่มเพศเดียวกันกับช่วงการเปลี่ยนผ่านทางสังคมจากสมัยต้นสู่สมัยปลาย ส่วนใหญ่ไม่ปรากฏความแตกต่างอย่างใด ยกเว้นจุดกำหนดการวัดส่วนระยะห่างน้อยที่สุดบริเวณกลางก้านกระดูกต้นแขนด้านซ้ายของเพศหญิง ซึ่งเพศหญิงสมัยปลายมีค่าการวัดดังกล่าวมากกว่าเพศหญิงสมัยต้นอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติเช่นกัน

ส่วนลักษณะที่วัดไม่ได้ทั้ง 23 ลักษณะ ทั้งสองเพศพบลักษณะค่อนข้างคล้ายคลึงกัน มีความแตกต่างของการปรากฏลักษณะต่างๆ ไม่ต่างกันมากนัก เพศชายและหญิงมีรูปทรง acromion ของกระดูกสะบักรูปสามเหลี่ยม มี Fovea capilis หัวกระดูกต้นขารูปสามเหลี่ยม มีกระดูกต้นขาโค้งเล็กน้อย กระดูกหน้าแข้งตรง ปรากฏลักษณะแอ่งบริเวณตอนบนของลำตัวกระดูกสะบักราวร้อยละ 89 พบลักษณะรูบนแอ่ง coranoid ของกระดูกต้นแขนราวร้อยละ 10-20 พบรอยกดหรือแอ่งกระดูกบนกระดูกสะบ้าทั้งหมด แต่พบลักษณะรอยบากหรือในส่วนผิวหน้ากระดูกสะบ้าราวร้อยละ 10-20 ทั้งเพศชายและหญิงพบลักษณะรูหลอดเลือดตรงส่วนกลางก้านกระดูกไหปลาร้าด้านหลัง ในอัตราค่อนข้างสูง กับพบลักษณะ distal tibial squatting facet ของกระดูกหน้าแข้งจากทุกตัวอย่างที่สามารถสังเกตศึกษาได้

การเปรียบเทียบพบความแตกต่างระหว่างเพศในอย่างน้อย 5 ลักษณะ คือ (1) รูปทรงกระดูกสะบักด้านใกล้กลางของเพศชายเป็นรูปตรงแต่ของเพศหญิงเป็นรูปเว้า (2) รูปทรง facet ของกระดูกข้อเท้า calcaneus ในเพศชายส่วนใหญ่เป็นรูปทรงเดี่ยวแต่เพศหญิงส่วนใหญ่มีรูปทรงแบบคู่ (3) ลักษณะ peroneal tubercle ของกระดูกหน้าแข้งซึ่งพบเฉพาะในเพศชายแต่ไม่พบในเพศหญิง (4) การปรากฏของรอยสันกระดูกต้นขา third trochanter ซึ่งพบในเพศชายมากกว่าเพศหญิง และ (5) ลักษณะ preauricular surface กับ parturition pit ของกระดูกเชิงกรานพบเฉพาะในเพศหญิงเท่านั้น

ความแตกต่างจากการเปรียบเทียบลักษณะที่วัดไม่ได้ทั้งหมด สอดคล้องกับผลการศึกษาลักษณะที่วัดได้ทั้งหมดที่นำเสนอมา ตรงกับความรู้พื้นฐานกับข้อสมมติฐานเบื้องต้นในการศึกษาทางด้านมานุษยวิทยากายภาพ 2 ประการ คือ (1) โดยปกติเพศชายมีขนาดกระดูกใหญ่ หนา และกว้างกว่าเพศหญิง ลักษณะที่วัดไม่ได้อย่าง peroneal tubercle และ third trochanter ซึ่งเป็นลักษณะที่สัมพันธ์กับสภาวะการเจริญเติบโตของกระดูกมากเกินปกติจึงมีแนวโน้มที่จะปรากฏในเพศชายมากกว่าในเพศหญิงเช่นเดียวกัน และ (2) นอกจากกะโหลกศีรษะแล้ว ส่วนกระดูกที่สามารถใช้ในการจำแนกเพศได้อย่างแม่นยำ คือ กระดูกเชิงกราน เพราะส่วนกระดูกเชิงกรานของเพศหญิงถูกสร้างและพัฒนาขึ้นมาให้มีขนาดกว้างและใหญ่กว่าเพศชายเพื่อทำหน้าที่ตั้งครรภ์และคลอดบุตร ค่าดรรชนีกระดูกเชิงกรานเพศหญิงจึงมีค่ามากกว่าเพศชาย นอกจากนี้ลักษณะที่วัดไมได้อย่าง preauricular surface กับ parturition pit ซึ่งสัมพันธ์กับการตั้งครรภ์ยังปรากฏเฉพาะในเพศหญิงเท่านั้น ไม่พบจากตัวอย่างเพศชายในการศึกษานี้อย่างใด

เมื่อเปรียบเทียบลักษณะที่วัดไม่ได้ในกลุ่มตัวอย่างเพศชายและหญิงในสมัยวัฒนธรรมต่างกัน ไม่ปรากฏการเปลี่ยนแปลงใด ลักษณะทางกายภาพโดยเฉพาะของส่วนกระดูกใต้กะโหลกศีรษะยังคงเดิม เป็นลักษณะต่อเนื่องจากสมัยต้นสู่สมัยปลายเหมือนกับผลการเปรียบเทียบลักษณะที่วัดได้เช่นเดียวกัน

พยาธิสภาพและร่องรอยผิดปกติ

ผลจากการศึกษาในเบื้องต้นเกี่ยวกับพยาธิสภาพสมัยโบราณ (Palaeopathology) และร่องรอยผิดปกติ ซึ่งได้แก่ บาดแผลและอาการบาดเจ็บ (Trauma and Injury) ของกลุ่มตัวอย่างโครงกระดูกมนุษย์สมัยก่อนประวัติศาสตร์จากแหล่งโบราณคดีบ้านเชียง ที่พบจากการขุดค้นบริเวณวัดโพธิ์ศรีใน ใน พ.ศ.2546 (BC 2003_PSN) นั้น พบว่าทั้งในกะโหลกศีรษะ และฟัน ตลอดจน กระดูกโครงสร้างร่างกายส่วนล่าง ไม่ปรากฏร่องรอยของโรคที่สาหัสแต่อย่างใด โรคที่พบส่วนมากได้แก่กลุ่มอาการของโรคเหงือกและฟัน (ฟันผุและเหงือกอักเสบ) ซึ่งเป็นอาการของโรคปริทันต์ อย่างไรก็ดี เป็นที่น่าสังเกตว่า กลุ่มอาการของโรคบางชนิด โดยเฉพาะลักษณะอาการของโรคเกี่ยวกับระบบเลือดผิดปกติ ทีส่งผลกระทบต่อกระดูก ซึ่งเคยมีรายงานการปรากฏของโรคดังกล่าวในกลุ่มตัวอย่างกระดูกมนุษย์ก่อนประวัติศาสตร์ที่บ้านเชียง ในชุดที่พบจากการขุดค้น พ.ศ.2517-2518 รวมทั้งจากแหล่งโบราณคดีสมัยก่อนประวัติศาสตร์กลุ่มวัฒนธรรมบ้านเชียงอื่นๆ เช่น ร่องรอยของกระดูกที่เป็นรูพรุนเนื้อหยาบในส่วนกะโหลกศีรษะ หรือ ลักษณะการขยายตัวใหญ่ผิดปกติของ nutrient foramen ในกระดูกฝ่าเท้าและนิ้ว นั้น กลับไม่ปรากฏพบในกลุ่มตัวอย่างชุด BC 2003_PSN ที่นำมาใช้ในการศึกษาครั้งนี้แต่อย่างใด

ส่วนร่องรอยอาการบาดเจ็บและบาดแผลนั้น ส่วนใหญ่ไม่ปรากฏลักษณะบาดแผลฉกรรจ์แต่อย่างใด คงมีเพียงบางตัวอย่าง เช่น กะโหลกศีรษะ เท่านั้น มีมีรู คล้ายการเจาะ ด้วยวัตถุบางอย่างที่มีความคม ซึ่งในขณะนี้ ยังไม่สามารถสรุปได้อย่างแน่ชัด ว่าร่องรอยบาดแผลที่เป็นรูในกะโหลกศีรษะที่พบนั้นเกิดจากอะไร ทั้งนี้ มีรายงานการศึกษาตัวอย่างกะโหลกศีรษะจากแหล่งโบราณคดีใกล้เคียงในกลุ่มวัฒนธรรมบ้านเชียง ซึ่งได้แก่แหล่งโบราณคดีบ้านธาตุ อ.หนองหาน จ.อุดรธานี ว่ามีกะโหลกศีรษะที่มีรูเจาะลักษณะคล้ายกัน (แต่ไม่เหมือนกันซะทีเดียว) โดย ศาสตรจารย์ นายแพทย์สุด แสงวิเชียร ผู้วิเคราะห์โครงกระดูกมนุษย์ที่แหล่งโบราณคดีบ้านธาตุให้ความเห็นว่าเป็นลักษณะคล้ายการเจาะกะโหลกศีรษะเพื่อการรักษาอาการของโรคทางสมองบางอย่าง ซึ่งเทคนิคการเจาะเปิดกะโหลกศีรษะเช่นนี้ เรียกว่า การ trephining หรือ trephination ซึ่งถือเป็นการรักษาในลักษณะการผ่าตัดอย่างหนึ่ง (สุด แสงวิเชียร และ วัฒนา สุภวัน 2520) อนึ่ง กรณีกะโหลกศีรษะที่มีรูจากชุด BC_2003_PSN นี้ ประพิศ พงศ์มาส ให้ความเห็นว่าคล้ายการถูกเจาะโดยเขี้ยวสัตว์ที่มีความยาว แหลมคม

ส่วนบาดแผลอื่นๆ นั้น เท่าที่ประเมินในเบื้องต้น คงเป็นเพียงบาดแผลในช่องปากซึ่งปรากฏในลักษณะร่องรอยการยุบตัวของเนื้อกระดูกขากรรไกร ทั้งบนและล่าง ซึ่งแสดงให้เห็นว่าเป็นการหลุดร่วงของฟันก่อนที่จะเสียชีวิต (premortem tooth lost) และเนื้อกระดูกส่วนเบ้าฟันที่ฟันหลุดร่วงออกไปนั้นได้เกิดการสมานแผลเข้าเป็นเนื้อเดียวกัน

อย่างไรก็ดี การศึกษาเกี่ยวกับรายละเอียดเรื่องพยาธิสภาพสมัยโบราณในคร้งนี้ เป็นการศึกษาในเบื้องต้นด้วยตาเปล่าเท่านั้น ในอนาคตอาจสามารถนำตัวอย่างกระดูกมนุษย์สมัยก่อนประวัติศาสตร์ชุดนี้มาศึกษาเพิ่มเติมด้วยเทคนิคอื่นๆ เช่น วิธีรังสีวินิจฉัย ก็อาจช่วยให้ทราบรายละเอียดเกี่ยวกับลักษณะพยาธิสภาพ ตลอดจนร่องรอยบาดแผลและอาการบาดเจ็บ ทั้งในกะโหลกศีรษะ ฟัน และกระดูกโครงสร้างร่างกายส่วนล่างชัดเจนยิ่งขึ้น