Phra That Si Song Rak

Terrain

General condition

Height above mean sea level

Waterway

Barren river

Geological conditions

The geomorphology around Wat Phra That Si Song Rak is sandstone in the Khao Ya Puk (KTky) category, the Korat rock group. Mesozoic Era

Archaeological Era

era/culture

Archaeological age

Types of archaeological sites

archaeological essence

Phra That Si Song Rak is a brick and mortar chedi. The bottom part is square. Width and length 11 meters on each side, about 32 meters high, with a low glass wall. It was built of bricks and surrounded by mortar. The overall appearance is a square lotus-shaped relic or lotus-shaped chedi, which is a chedi with a long lotus-shaped relic, which Sanguan Boonrawd (1983:92) and Na Na Pak Nam (1986:135-136) mentioned the shape of Phra That Si Song Rak is a true Lan Xang or Laotian architecture.

History of Phra That Si Song Rak (Paitoon Meekual 1999 :4231-4235)

The land that was Loei Province during the Ayutthaya period Before the creation of Phra That Si Song Rak It is closely related to the Lan Xang Kingdom. or Krungsri Sattanakanhut As can be seen from the events in the reign of King Ramathibodi I of Ayutthaya. reigning between 1893-1912 It corresponds to the reign of King Fa Ngum or Phra Yang Kum of Lan Xang. King who ruled Lan Xang (Luang Prabang) between 1896-1915 He was the first emperor to unite Laos into the Lan Xang Kingdom. Having a royal capital in Java (Luang Prabang), he had why Tri and King Ramathibodi I and had a royal message dividing the land between the two kingdoms. As evidence of the Lao side says,

“Hao, if Nong Bulm (Tang), but Khun Bulom (Borom) Poon Chao (meaning King U-Thong) wants a country to take the boundary of Phu Sam Sao. When the feet of Phu Phraya atrophy The land of Nakhon Thai Phun” (Ukham 1967 :90)

from such evidence Pointed out that the territory of Ayutthaya during the reign of King Ramathibodi I (King U Thong) was connected to the Phetchabun Mountains and Dong Phaya Yen Mountains. Therefore, the territories of northeastern Thailand today has fallen into the power of God Fa Ngum In the book Kingdom of Laos (1959) in the introduction, written by George Coedes, stated that in 1358 (1901) the territory of Lan Xang in the reign of King Fa Ngum. North contact with China South to Sombor in Cambodian territory, east to Lao Bao in Vietnam, and west to Korat (Nakhon Ratchasima). The territory of Loei Province includes the northeastern part of Thailand today. (Except Nakhon Ratchasima) therefore directly up to Phra Chao Fa Ngum. The relationship between Ayutthaya and Lan Xang is also a political relationship related to Cambodia. because before King Fa Ngum reigned He fled the political disaster to live in Angkor Thom of Cambodia. and was the daughter of the Khmer King as the son-in-law King Fa Ngum received military assistance from the Khmer King. Bring troops to gather forces in the land of the Mun-Chi River Basin. and then went to conquer Java (Luang Prabang) successfully

King Fa Ngum is a king who has the ability to fight. therefore suppressing various cities came under power such as the city of Xieng Khouang, the city of Pha Nam Tha, etc., and named the capital city "Krungsri Sattana Khon Hut Lan Chang Rom Khao" in 1904

The relationship between Ayutthaya and Lan Xang also has the same marital relationship as Lan Xang and Angkor Thom of Cambodia, namely the daughter of King Ramathibodi I, Queen Kaew Yodfa. Married to Chao Samsaen Thai son of the god Fah Ngum and was the king after his father.

From the research evidence of A.R. Mathieu in the book Kingdom of Laos (1959) states that Phra Nang Kaew Yodfa died in 1368 (AD 1911) and the following year was 1912 was the year that King Ramathibodi I to raise an army to attack Angkor Thom But according to the evidence of the Ayutthaya Chronicle Phra Chakraphat Phong (Jad) version recorded that "Khm defected" in the year 1895, so it was graciously pleased to Let the army go to beat the Khmer Empire in the same place.

An expert historian on Khmer, O.W. Wolters wrote an article in the journal Asia Major issued in the United States in 1966 that Ayutthaya defeated Nakhon Thom in 1912. It will be information that has more weight than the royal chronicles. because just a year ago Queen Kaew Yodfa died in Luang Prabang. This event may therefore be When Phra Nang Kaew Yodfa died in Laos The Khmer took the opportunity to strengthen friendship with Lan Xang and Sukhothai. until causing the Ayutthaya kings to distrust the Khmer As the royal chronicles said "Khm Deviation" is therefore graciously pleased Let the army birds to attack the Khmer and Cambodia became a royal country in 1912, thus causing the subsequent kings Raise an army to attack the Khmer when the Khmer city is strong. And it is considered a justification for the possession of Cambodia until the loss of Cambodia to France during the reign of King Rama IV of Rattanakosin.

The events of Ayutthaya that refer to the eastern territories and Laos are not mentioned. Until the reign of Phra Chao Chai Chakraphat through shinning Ruler of Luang Prabang in 1983, the Vietnamese army attacked the cities of Phuan, Xieng Khouang and Luang Prabang. The Lao army can't resist the Vietnamese army. therefore crossing the Mekong River to settle in Chiang Khan and graciously Let the royal son, Thao Than Kham, go out to fight with the Yuan until he wins.

As for Phra Chao Chai Chachaphaphae, he stayed in Chiang Khan until 2020 and died there. Thao Than Kham ascended the throne after his father, who was named Phra Chao Suwan Throne. When the funeral ceremony was held at Chiang Khan Funeral Temple Later, graciously To build a Chedi of Victory (Yuan) called "That Chana Songkhram", currently in Sanakham City. (Opposite the Mekong and Chiang Khan District), Laos, people in Dan Sai and Chiang Khan in the early Ayutthaya period had a culture. (i.e. dialect) is more bound to the Lan Xang Kingdom (Luang Prabang) than Ayutthaya. because it is closer more convenient transportation and have a similar linguistic culture than Ayutthaya.

During the reign of His Majesty the King (2091-2111 A.D.), the Burmese attacked Ayutthaya several times. He asked for an army from King Chai Chetthathirat. (2091-2114 A.D.) King Lan Chang (Luang Prayang) and there was an alliance agreement in 1060 B.E. between King Chai Chetthathirat. with His Majesty the King Both sides built Phra That Si Song Rak. (That Si Song Rak) at Dan Sai District, Loei Province today, to witness the friendship.

King Chaichetthathirakha moved the capital from Java to Vientiane. Then renamed the city of Java to Luang Prabang. In terms of religion, graciously To build Wat Phra Kaeo, Phra That Luang, Phra That Si Song Rak, Wat Ong Tu, and renovate Phra That Phanom. He therefore named it according to the inscription found at Phra That Si Song Rak that "Phraya Thammikarat"

In the reign of Phra Suriyawongsa (1637-1793), Vientiane kings have evidence of Chao Pang Kham, the ruler of Nong Bua Lamphu. (Mueang Nong Bua Lamphu District) has written a literary story about Sang Sin Chai. (Tao Silpchai), which is one of the most popular Isan local literature at present. In the reign of Phra Suriyawongsa, why did the tri with Ayutthaya in 1670 correspond to the reign of King Narai the Great? (2199-1688) But the Thai evidence did not mention In the reign of Phra Suriyawongsa has expanded its territory to reach the Black River in the territory of North Vietnam As for the territories that contact the Ayutthaya Kingdom. Probably going to the city of Nakhon Ratchasima like in the early Ayutthaya period. because in the reign of King Narai His Highness appointed a nobleman from Ayutthaya. is Phraya Yommarat Become the governor of Nakhon Ratchasima

The territory of Vientiane in the reign of Phra Suriyawongsa therefore covers Loei, Udon Thani, Sakon Nakhon, Nakhon Phanom provinces. The central region of Isan is still forested. As can be seen, when Phra Chao Suriyawongsa died in 1694, Laos was in turmoil and tussle between the royal family and the Lao nobility. In 1707, Laos was finally divided into two parts:Luang Prabang and Vientiane. Later, in 1713, the territory of southern Vientiane was divided by Chao Naw Kasat. (Phra Soi Si Samut Phutthangkun), whose capital is in Champasak City, separated from Vientiane. The ruler of Champasak has appointed Chao Kaew (Jarn Kaew) to be the governor located at Muang Tong (Thung, Suvarnabhumi District). Roi Et Province) shows that before that, the central Mun-Chee River basin had not yet formed a city. In addition to ancient cities that have been abandoned since the middle of the 18th Buddhist century, such as Nakhon Champasri, Na Dun District, Maha Sarakham Province

Later, most of the cities in the central Mun-Chee River basin were founded by the descendants of more than 15 cities such as Suwannaphum, Roi Et, Khon Kaen, Kaset Wisai, Maha Sarakham, rural areas, etc.

As for the cities in Loei Province from the late Ayutthaya period to the early Rattanakosin period There is no evidence that a new city was established in any way. There are probably only 2 cities as mentioned above, which are Chiang Khan and Dan Sai. Especially Dan Sai is the border city between the Ayutthaya Kingdom and the Lan Xang Kingdom. (Sisattanakanhut), which is the place where the two kings ratified and made a contract. and then built Phra That Si Song Rak as the main demarcation line of the 2 kingdoms at that time.

The importance of royal rituals

Phra That Si Song Rak It is located in the southwest of Dan Sai District about 1 kilometer and about 83 kilometers from the city of Loei. It is a brick chedi made of mortar. Square base, 11 meters wide on each side, 32 meters high, located on the barren waterfront, built between 2103-2106 B.E. In the land of His Majesty the King of Ayutthaya and King Chai Chetthathirat of Krung Si Satana Khanhut (Vientiane) based on the belief of Buddhism to create a relationship between the two cities and both sides adhere to Buddhism. and believed that Buddhism and sacred things could control or make the relationship between Ayutthaya and Vientiane fulfill their promises to each other. The importance of Phra That Si Song Rak can be seen from the royal rituals performed by both parties as follows:

Krungsri Ayutthaya

The head of the Church is the Sita. Presiding monks

The head of the Kingdom is Luang Racha Maha Amat.

Krungsri Sattanakonhut

The head of the Church is Phra Maha Ubali as the chairman.

The head of the kingdom is Chanthaprasit Ratchaphakdi.

Rite action has steps

Step 1 The monks and the monarch mixed the water of truth in the glass sac of the two kings with the water in the golden sac of the two kings. The water in the glass jar of the Viceroy was mixed with each other. and the water in the viceroy's money box mixed together and read the supplications

Step 2 Amat reads the supplication to see the importance of royal courtesies that have existed since ancient times. for the benefit of the Brahmins All the people of all eternity as follows:

“His Majesty the King of Thailand Somdej Phra Maha King Ayodhiyama Mahadilok has two royal families. Jing parted the way for a royal friendship by ascendant to be descended is Suriyawongsa and relatives Genetic vision of Usarom in order to make them happy Beneficial to the recluses all the people as long as this kappa He is the chairman of the documentary in Mahapattapikhiri (Kiri) in Huai Phu Chao Rong Silawan. ขอจงเป็นเอกสีมาปริมณฑลอันเดียกวันเกลี้ยงกลมงามมณฑลเท่าพงษ์พันธุ์ลูกเต้าหลานเหลน อย่าได้ช่วงชิงล่วงแดนแสนหญ้าอย่าได้กระทำโลภเลี้ยวแก่กันจนเท่าเสี้ยงพระอาทิตย์ พระเจ้าเจ้าตกลงมาอยู่เหนือแผ่นดิน อันนี้เทอญ”

ขั้นที่ 3 เมื่ออ่านคำสัตยาธิษฐานแล้ว พระสงฆ์และอำมาตย์ทั้ง 2 ฝ่ายก็หลั่งน้ำสัจจะลงบนพื้นปฐพี ซึ่งแสดงให้เห็นถึงความสำคัญหลายประการ คือ

1. คำสัตยาธิษฐานนี้แสดงถึงความสำคัญของเขตแดนระหว่างกัน โดยมีพระธาตุเจดีย์ศรีสองรักเป็นหลักกั้นเขตแดนระหว่างกรุงศรีอยุธยาและกรุงศรีสัตนาคนหุต ซึ่งอยู่ระหว่างกลางแม่น้ำน่านกับแม่น้ำโขง

2. คำสัตยาธิษฐานนี้แสดงให้เห็นถึงความเป็น “ไมตรีธรรม” ที่แนบแน่นระหว่าง 2 พระนคร “ตลอดไปจนเท่าเสี้ยงพระอาทิตย์พระจันทร์เจ้า ตกลงมาอยู่เหนือแผ่นดิน...นี้...”

3. คำสัตยาธิษฐานนี้ได้ระบุให้ทั้ง 2 ฝ่ายซื่อสัตย์ต่อกันไม่กระทำการเป็นศัตรูต่อกัน “อย่าได้ช่วงชิงล่วงแดนแสนหญ้า อย่าได้กระทำโลภเลี้ยวแก่กัน” ซึ่ฝให้แต่ละฝ่ายได้ยึดถือเขตแดนของกันและกันเป็นสำคัญ เช่น ในการแสวงหาประโยชน์ในการเก็ยส่วนสาอากรไม่เก็บข้ามแดนกัน เป็นต้น

4. คำสัตยาธิษฐานนี้แสดงให้เห็นถึงฐานะของพระมหากษัตริย์ทั้ง 2 ฝ่าย คือ พระเจ้าไชยเชษฐาแห่งเวียงจันทน์ได้รับการยกย่องว่าเป็นกษัตริย์ที่ทรงทำนุบำรุงพระพุทธศาสนาอย่างสูงยิ่ง ดังที่จารึกกล่าวว่าเป็น “พระยาธรรมมิกราช” ส่วนฐานะของสมเด็จพระมหาจักรพรรดิได้รับยกย่องว่าเป็น “พระมหากษัตริย์เอก” ที่ “พระมหาจักรวรรดิตถวรราชาธิราช...” ซึ่งได้รับเกียรติอย่างสูงจากทั้ง 2 ฝ่ายโดยเท่าเทียมกัน

5. การทำสัตยาบัน ณ ริมแม่น้ำหมันในครั้งนั้น เป็นการรวมกำลังคนทั้ง 2 ฝ่าย นับตั้งแต่พระมหากษัตริย์ พระมหาอุปราช พระเถระชั้นผู้ใหญ่ ประชาราษฎร์ และเจ้าเมืองทั้งหลายเป็นจำนวนมาก ทั้งนี้เพราะเมื่อเสร็จพระราชพิธีกรรมนี้แล้ว กำลังคนส่วนหนึ่งจะต้องทำการถากถางบริเวณที่จะสร้างพระเจดีย์ ตลอดจนที่พักของทั้ง 2 ฝ่าย ซึ่งต้องใช้เวลาก่อสร้างถึง 3 ปีจึงแล้วเสร็จ

การสร้างเจดีย์เพื่อวัตถุประสงค์อย่างใดอย่างหนึ่งนี้เรียกว่า “อุททิศเจดีย์” หรือ “อุเทสิกเจดีย์” ดังข้อความในสัจจาธิษฐานของจารึกพระธาตุศรีสองรัก พระธาตุนี้จึงเป็นทั้งสถานที่ศักดิทธิ์ และเป็นที่สถิตของดวงวิญญาณบรรพบุรุษของทั้ง 2 ฝ่าย ที่มีส่วนร่วมในการสร้างพระเจดีย์ ตามคติความเชื่อในการนับถือผีบรรพบุรุษ (Ancestor worship) และนับถือลัทธิผีวิญญาณ (Animism) ผสมผสานกันตามความเชื่อแบบพุทธศาสนาที่ชาวบ้านนับถือ (Popular Buddhism) มาจนกระทั่งทุกวันนี้ หรืออาจกล่าวอย่างกว้างๆ ได้ว่า ในทุกๆวัฒนธรรมความเชื่อที่เกี่ยวข้องกับศาสนาจะมีประเพณีที่ศักดิ์สิทธิ์ หรือพิธีกรรมสำคัญที่ผู้เชื่อถือจะกระทำด้วยความตั้งใจจริงอันที่จะสร้างความสัมพันธ์โดยตรงกับอำนาจลึกลับหรือสิ่งเหนือธรรมชาติ

พระราชพิธีกรรมที่อำเภอด่านซ้ายในอดีต จึงเป็นการแสดงให้เห็นถึงความสำคัญของพุทธศาสนาที่ทั้ง 2 ฝ่ายได้ยึดถือเป็นศาสนาประจำชาติ ซึ่งถือว่าผู้ปกครองได้รับอำนาจอันชอบธรรมนี้ว่าเป็นพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงภูมิธรรม ที่จะทำให้ไมตรีระหว่างอยุธยากับเวียงจันทน์ยั่งยืนนาน และยังความเจริญรุ่งเรืองของ 2 อาณาจักรสืบไป

ประวัติศาสตร์ชของพระธาตุศรีสองรักนี้ จึงเป็นสักขีพยานแห่งความสัมพันธ์กันอย่างดียิ่งตลอดสมัยอยุธยา ข้อเท็จจริงนี้จะเห็นได้ว่า เมื่อสิ้นสมัยอยุธยาแล้ว ความบาดหมางได้เกิดขึ้นและสงครามระหว่างไทยกับลาวในสมัยพระเจ้ากรุงธนบุรีและสมัยรัตนโกสินทร์ คือขบถเจ้าอนุวงศ์ ทำให้ประชาชนของดินแดนทั้ง 2 ฝ่าย ล้มตายเป็นจำนวนมาก ดังนั้นพระธาตุศรีสองรักจึงเป็นทั้งปูชนียสถานและโบราณสถานที่สำคัญทางประวัติศาสตร์ของจังหวัดเลย

รูปทรงสัณฐานของพระธาตุศรีสองรัก (เชิดเกียรติ กุลบุตร 2533; สุทัศน์พงษ์ กุลบุตร 2542 :4235-4237)

ชั้นฐานล่างสุด

เป็นฐานเขียงชั้นเดียวอยู่ภายในกรอบผังเป็นรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัส ส่วนฐานเขียงไม่มีลวดลายประดับ ซ้อนด้วยฐานสี่เหลี่ยมย่อมุมและเส้นลวด ในส่วนของการย่อมุมนั้นคือทำมุมทั้งสี่แตกออกเป็นมุมใหญ่ ในแต่ละมุมแตกออกเป็น 3 มุมย่อย เมื่อรวมทั้งหมดเป็นมุมย่อยทั้ง 12 มุม ส่วนเส้นลวดนั้นคือการทำเป้นแนวเส้นนูนเส้นเล็กๆ คั่นล้อมในแต่ละชั้นอยู่โดยรอบ ต่อด้วยบัวคว่ำเส้นลวด คือการทำเป็นโค้งลวดในแนวนอนคว่ำ แล้วซ้อนด้วยชั้นเส้นหวายผ่าซีกขนาดใหญ่ ชั้นเส้นหวายผ่าซีกนี้คือ ส่วนของชั้นหน้ากระดานตัดเป็นวงโค้งนูนออกต่อด้วยเส้นลวด ที่บริเวณหน้ากระดานมีกาบเป็นรูปกลีบบัวเล็กๆ ที่มุม ซึ่งส่วนที่ทำเป็นรูปกลีบบัวประดับมุมนี้ในปัจจุบันทาด้วยสีทอง ถัดจากส่วนนี้ขึ้นไปทำเป็นชุดฐานบัวที่ประกอบด้วยบัวคว่ำซ้อนกัน 2 ชั้น คั่นกลางด้วยเส้นลวด มีพื้นที่ส่งเป็นแผ่นสี่เหลี่ยมแนวนอนที่เรียกว่า ท้องไม้ คั่นอยู่ระหว่างบัวคว่ำที่กลางท้องไม้ประดับด้วยลูกแก้วอกไก่ซึ่งทำเป็นสันนูนขึ้นไว้ เหนือส่วนที่เป็นท้องไม้ขึ้นไปทำเป็นบัวหงายซ้อนกัน 2 ชั้น เพื่อให้รับกันส่วนล่างที่ทำเป็นบัวคว่ำ ถัดจากชั้นบัวหงายทำเป็นบัวคว่ำลาดเชื่อมกับส่วนบัวหงายซ้อนกัน 2 ชั้น คั่นกลางด้วยเส้นลวดและหน้ากระดานรองรับปากองค์ระฆัง

ส่วนองค์ระฆัง

องค์ระฆังมีผังเป็นรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัสรับกับส่วนฐาน ที่มุมทั้งสองปากองค์ระฆังมีกาบรูปกระหนกขมวดเป็นวงก้นหอย และบากลายสามหยัก ลายกระหนกทั้งหมดนี้ในปัจจุบันทาด้วยสีทอง องค์ระฆังมีลักษณะคล้ายทรงดอกบัวตูม แต่อยู่ในผังสี่เหลี่ยมจัตุรัส บางครั้งจึงเรียกว่า “ทรงดอกบัวสี่เหลี่ยม” ผายออกตอนล่าง และเรียวรวบเข้าหากันในส่วนบน แล้วตวัดมุมบนงอนขึ้นเล็กน้อย

ส่วนยอด

ส่วนยอดทำเป็นลูกแก้วอกไก่ให้เป็นสันนูนประดับกลางท้องไม้ที่ทำเป็นแผ่นสี่เหลี่ยม ต่อด้วยส่วนรองรับปลีที่มีลักษณะม้วนหัวเป็นลักษณะตัวเหงาหันหน้าเข้าด้านในทั้งสี่มุม ถัดจากส่วนนี้ขึ้นไปเป็นปลียอดเรียวแหลมในผังกลมเฉพาะส่วนฐานต่อกับผังสี่เหลี่ยมจัตุรัสและฉัตร แล้วจึงเป็นเม็ดน้ำค้างที่ทำเป็นรูปทรงกลมอยู่ปลายยอดสุด

โบราณวัตถุสำคัญภายในวัด

ภายในสิมของวัดประดิษฐานพระพุทธรูปนาคปรก 1 องค์ (นาค 7 เศียร) หน้าตักกว้างประมาณ 1 เมตร สูงประมาณ 1.50 เมตร กล่าวกันว่าเป็นพระพุทธรูปสำคัญคู่กับพระธาตุศรีสองรักมาโดยตลอด อายุกว่า 400 กว่าปี หรือสร้างหลังจากสร้างพระธาตุเสร็จไม่นาน

ยุคสมัย (สุทัศน์พงษ์ กุลบุตร 2542 :4236)

ศิลาจารึกที่กล่าวถึงประวัติการสร้างพระธาตุศรีสองรัก ระบุว่าสร้างขึ้นเมื่อ พ.ศ.2103-2106 (ธวัช ปุณโณทก 2530ข :434)

เชิดเกียรติ กุลบุตร (2533 :39-40, 97) กล่าวถึงพระธาตุศรีสองรักว่า เป็นเจดีย์ที่มีลักษณะรูปแบบของเจดีย์ล้านช้าง หรือแบบลาวที่พบในภาคตะวันออกเฉียงเหนือของไทย ซึ่งนิยมสร้างในตอนต้นพุทธศตวรรษที่ 22 อันเป็นช่วงเวลาที่ช่างผู้สร้างนิยมใช้ระเบียบการประดับส่วนฐานองค์ระฆังและส่วนยอดให้มีลักษณะเป็นเอกลักษณ์เฉพาะของศิลปะล้างช้าง สถูปเจดีย์ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือของไทยที่มีอายุร่วมสมัยและมีลักษณะรูปแบบที่จัดอยู่ในกลุ่มเดียวกับพระธาตุศรีสองรักยังมีอีกหลายองค์ เช่น พระธาตุวัดสาวสุวรรณ ต.เวียงคุก อ.เมืองหนองคาย จ.หนองคาย พระธาตุน้อยโพนบก ต.ธาตุ อ.เพ็ญ จ.อุดรธานี พระธาตุขามแก่น ต.บ้านขาม อ.น้ำพอง จ.ขอนแก่น

จากสภาพขององค์พระธาตุศรีสองรักที่ปรากฏในปัจจุบันมีร่องรอยแสดงให้เห็นว่า เจดีย์องค์นี้คงเคยได้รับการบูรณะมาแล้วหลายครั้ง โดยเฉพาะการบูรณะส่วนยอดบนสุดและส่วนขององค์เจีดย์ที่ได้ใช้ปูนขาวมาทาทับไว้ ส่วนการบูรณะที่ได้กระทำผ่านมาในระยะเวลาอันใกล้นี้คือการบูรณะเมื่อ พ.ศ.2532 โดยกรมศิลปากรได้มาซ่อมแซมและเสริมความมั่นคงให้กับองค์พระธาตุ และ พ.ศ.2533 องค์การบริหารส่วนจังหวัดเลยร่วมกับคณะกรรมการที่อำเภอด่านซ้ายได้รับการแต่งตั้งจากกรมศิลปากรให้เป็นผู้ดูแลพระธาตุ ได้ดำเนินการจัดสร้างพระอุโบสถบริเวณด้านหน้าพระธาตุขึ้นใหม่แทนหลังเก่าที่ชำรุดทรุดโทรม

ความสำคัญ (สุทัศน์พงษ์ กุลบุตร 2542 :4236-4237)

พระธาตุศรีสองรักนอกจากจะมีความสำคัญในฐานะที่เป็นหลักฐานทางประวัดติศาสตร์ที่แสดงถึงความสัมพันธ์ระหว่างไทยกับลาวหรือล้านช้างในรัชสมัยสมเด็จพระมหาจักรพรรดิแห่งกรุงศรีอยุธยากับพระเจ้าไชยเชษฐาธิราชแห่งล้านช้างแล้ว พระธาตุศรีสองรักยังมีความสำคัญต่อการศึกษาด้านประวัติศาสตร์ ศิลปะ และโบราณคดีอีกด้วย ทั้งนี้เนื่องจากลักษณะรูปแบบของพระธาตุศรีสองรักได้แสดงถึงเอกลักษณ์ อันเป็นลักษณะเฉพาะของสถูปเจดีย์แบบล้านข้างหรือลาว ที่ปรากฏอยู่ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือของไทย

จากลักษณะเฉพาะดังกล่าวนี้เอง ประกอบกับหลักฐานด้านจารึกที่ระบุปีที่สร้าง จึงสามารถใช้พระธาตุศรีสองรักเป็นหลักในการศึกษาเปรียบเทียบและกำหนดอายุสถาปัตยกรรมประเภทสถูปเจดีย์องค์อื่นๆ ที่แสดงถึงอิทธิพลทางศิลปกรรมแบบล้านช้างที่พบในประเทศไทยและประเทศใกล้เคียง

หากนำหลักการตามคตินิยมในพุทธศาสนาเรื่องเจดีย์ 4 ประเภทนั้น พบว่าพระธาตุศรีสองรักเป็นเจดีย์ประเภทอุเทสิกะเจดีย์ ด้วยหมายให้เจดีย์องค์นี้เป็นเจดีย์ที่สร้างขึ้นเป็นพุทะบูช่ กับยังมีนัยแทนองค์พระพุทธเจ้าที่เป็นสัญลักษณ์ว่าสมมติประธานในการทำสัตยาธิษฐานปักปันเขตแดนระหว่าง 2 อาณาจักร ดังมีรายละเอียดระบุในจารึกที่พระธาตุษรีสองรัก บรรทัดที่ 30 ก็เรียกว่า “อุทิศเจดีย์” ประกอบกับการที่ชาวบ้านที่อยู่อาศัยบริเวณพระธาตุก็ให้ความเคารพศรัทธาต่อองค์เจดีย์มาโดยตลอด และเชื่อว่ามีดวงวิญญาณบรรพบุรุษของทั้งฝ่ายไทยและล้านช้างที่ได้ร่วมกันสร้างพระธาตุสิงสถิตอยู่ ณ พระธาตุศรีสองรัก

จารึกที่เกี่ยวข้อง

จารึกวัดพระธาตุศรีสองรัก 1, จารึกวัดพระธาตุศรีสองรัก 2